Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1921, Side 58

58
18. öldinni. En því voru þær allar bygðar vestan ár, að lögrjettan
var þar þá og síðustu aldirnar báðar, og þinghaldið fór alt t'ram
þeim megin. Engin brú virðist hafa verið á ánni á þeim öldum
og ekki unt að komast yfir hana þurrum fótum, nema á hesti, eða
stikla á steinum, t. d. undir fossinum neðri, þegar áin var mjög
lítil. — En í fornöld var þetta öðruvís. Þá var brúin á ánni, svo
sem áður var nefnt, og þinghaldið fór ekki síður fram austan ár
en vestan; lögrjetta var þá austan ár, og fimtardómur sat í henni,
eftir að hann var leiddur í lög, og fjórðungsdómar virðast einnig
hafa verið háðir austan ár jafnan. í Njáls-s og Sturl.-s. o fl.
fornritum, eru, svo sem tekið var fram i innganginum, nefndar
ýmsar búðir austan ár, sbr. Isl. beskr. 1. 98—100 og Alþ.st hér og
þar. Á uppdrætti B. Gr. er mörkuð ein ferhyrnd tótt innan í
hringmynduðu tóttinni á Spönginni (»Lögbergi«), byskupa búð í
túninu, milli traðanna og árinnar, og 2—3 aðrar, óglöggar tóttir r
hjá; fleiri tóttir hefir B. G. ekki sjeð austan ár. Kálund nefnir i
ísl. beskr. I., bls. 98, 3 tóttir og leifar tveggja að auk, ekki er
glögt, hvar hann á við að þær sjeu. Aftur á móti markar S. G.
ekki minna en um 40 tóttir austan ár, á sínum uppdrætti, og
margar þeirra sem glöggar að nokkru eða öllu leyti. Um flestar
þeirra er það i fám orðum að segja, að þær eru alls ekki til og
að allsendis ótrúlegt virðist nú, að þær hafi til verið um 1800,
jafnvel nokkru sinni. Á það víst við um mjög margar þessara
uppdráttarbúða, sem S. G segir í niðurlagi eftirmála Alþst, að
hann hafi sumstaðar sett búðamyndir, enda þótt hann hafl ekki
verið viss um að þar hafi verið búðir, Vitanlega kunna að hafa
verið á mörgum stöðum austan ár timburbúðir og tjaldbúðir, sem
nú sjást engin ummerki eftir.
36. Byskupabúðin svo kallaða, er á Byskupshólum, sem nú
eru kallaðir, í Þingvallatúni, á rananum milli árinnar og traðanna,
norð-vestanvið kirkjuna. Þessa búðartótt rannsakaði S. V. með
grefti 29. maí—1. júní 1880, sbr Árb. 1880—81, bls. 10. — Eru
þetta fyrstu þess konar ranusóknir, sem gerðar hafa verið á Þing-
velli, fyrstu rannsóknir Fornleifafjelagsins og líklega fyrstu rann-
sóknir S. V. Þegar hann kom að tóttinni sýndist honum hún halda
sínu upprunalega lagi og gaflhlöðin einkum skýr, en eystri veggur-
inn þó mjög óglöggur; dyr á vestra hliðvegg, nær eystra gafli.
Hann ljet grafa umhverfis tóttina fram með undirstöðusteinunum.
Lengdin var 104 fet (=32,64 m.) og br. 24 (=7,58 m), lítið eitt
mjórri í annan enda, nær 22 (=6,90 ra); alt mælt á ytri grjót-
hleðslur. Búðin snýr frá norðaustri til suðvesturs. Útbygging er