Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1983, Blaðsíða 29

KUMLATEIGUR I HRÍFUNESI í SKAFTÁRTUNGU IV
33
gjóskulögum frá sögulegum tíma á þessu svæði kom í ljós að það var
yngra en Landnámslagið (Guðrún Larsen 1978). Ennfremur kom í ljós
að E-1 og Landnámslagið fundust ekki ofan á hraunum á Mýrdalssandi.
Hægt er að komast undir einn þessara hraunstrauma, sem leggst að
Hrífuneshólma, og þar liggur E-1 beint undir hrauninu. Hvorki E-1 né
Landnámslag fundust ofan á Landbrotshrauninu. Niðurstaðan af
gjóskukortlagningunni varð sú að gjóskulagið E-l, hraunin á Mýrdals-
sandi, þ.e. Álftavershraun og Hólmshraun, svo og Landbrotshraun,
væru af svo líkum aldri, að til greina kæmi að telja þau mynduð í einu
gosi á Kötlu-Eldgjár gossprungukerfinu og að þetta hefði gerst eftir að
land byggðist (Guðrún Larsen 1979). Þar sem aldur Landnámslags var
ekki þekktur með vissu, var látið nægja að benda á að þetta stóra gos
væri um 40-80 árum yngra, að öllum líkindum frá 10. öld. Með hlið-
sjón af frásögnum Landnámu um Álftaver og jarðeld sem rann þar ofan
var fyrri hluti 10. aldar talinn líklegri (Guðrún Larsen 1979).
Þorvaldur Thoroddsen komst að svipaðri niðurstöðu varðandi þessi
hraun þegar árið 1894. Tala Þorvaldar um stærð hraunanna, 9.3 km3
(Þorvaldur Thoroddsen 1925), verður notuð hér óbreytt enda þótt
mælingar á flatarmáli þeirra bendi tíl að hún sé lágmarkstala.
í Skaftáreldunum 1783 komu upp um 12 km3 af hrauni. Gos af þess-
ari stærðargráðu (~10 km3) eru fátíð, bæði hérlendis og annars staðar
(Williams and McBirney 1979). Merki um Skaftáreldana hafði fundist í
ískjörnum úr Grænlandsjökli og skar sig úr hvað stærð snerti. Þegar
ljóst virtist að gos af þeirri stærðargráðu hefði orðið á Kötlu-Eldgjár
gossprungukerfinu á 10. öld var kannað hvort merki fyndust um svo
stórt gos á 10. öld eða næstu öldum á undan og eftir (Sigurður Þórar-
insson 1982). Aðeins eitt sambærilegt merki kemur fram í ísnum á
tímabilinu 553-1782 A.D. - á árinu 934 ± 2 ár (Hammer o.fl. 1980).
Vegna þess hve gos af þessari stærðargráðu eru sjaldgæf verður að
telja mjög sterkar líkur á að merkið í árlaginu frá 934 í ískjarnanum eigi
við gosið frá 10. öld á Kötlu-Eldgjár gossprungukerfinu. Hér verður
gengið út frá því að raunaldur gjóskulagsins E-1 sé þekktur og að lagið
sé frá 934 A.D. (± 2 ár).
Ekki eru allir á einu máli um stærð þessa goss — en það er einmitt
stærðin sem skiptir máli fyrir tenginguna við ískjarnann. Á nýja jarð-
fræðikortinu af Miðsuðurlandi (Haukur Jóhannesson, Kristján Sæm-
undsson og Sveinn Jakobsson 1982) er hraunið á neðri hluta Mýrdals-
sands (Álftavershraun) ekki talið með hraunum frá sögulegum tíma þar
eð einn höfundanna, Sveinn Jakobsson, taldi rökin fyrir svo ungum
aldri ekki næg (Sveinn Jakobsson pers. uppl. 1982). Hins vegar eru
3