Eimreiðin - 01.05.1921, Síða 106

234
RÓMANTÍK
IEIMREIÐIN
ekki takmörkuð eða bundin við neitt ákveðið svið; hún
á rót sina að rekja til gersamlega ólikrar skoðunar á
sjálfu lífinu og kemur i ljós á öllum sviðum andlegrar
menningar. Það er ekki að eins hægt að tala um róman-
tiska heimsspeki, rómantiskan skáldskap og rómantíska
trúrækni, heldur má einnig fylgja hreyfingunni langt inn
i allskonar sérfræði og tala full-greinilega um rómantíska
eðlisfræði, rómantiska stjörnufræði, rómantíska grasafræði,
rómantiska steinafræði, rómantiska lögspeki, rómantíska
málvísi, rómantiska læknisfræði — og rómantiska pólitík.
Hér getum við auðvitað ekki farið út i einstök atriði,
en verðum að halda okkur við þau svið, þar sem hreyf-
ingin á rætur sínar, og við nemum þá staðar við heims-
spekina, listaskilninginn ásamt skáldskapnum, og trú-
ræknina. — Það atriði, sem greinir rómantikina ekki að
eins auðsýnilegast, heldur og fjölbreytilegast og dýpst, frá
bæði upplýsingaröldinni og tímabili Darwins, er það, sem
eg vil nefna óendanleikaþrá hennar eða eilífðarlöngun.
Bæði upplýsingaröldin og náttúrustefnan (naturalismen)
takmarka eða þykjast takmarka sjóndeildarhring sinn við
heim hins endanlega, en rómantikin þráir sifelt út i
óendanleikann; rómantíkin vill fá skilning á lífsheildinni,
— alheiminum —, og viðurkennir ekki, að þekkingar-
máttuleika sinum séu nein takmörk sett; náttúrustefnan
neitar þvi, að unt sé að þekkja meira en brot af lífinu
(un coin de la vie), sem muni ef til vill einhvern tíma í
óendanlega fjarlægri framtíð verða hægt að leggja saman,
svo að út komi heildarmynd af heiminum.
Heimsspeki 18. aldarinnar var mestmegnis almennings-
heimsspeki eða siðspeki, farsældar- og dygðakenning, sem
átti að gera heiminn að paradís, er hún breiddist út og
næði tökum; hún var algerlega hagnýt (praktisk), leitaði
ekki svo mjög nýrra sanninda, heldur öllu fremur ráða
til þess að gera gagn; hún hafði mikinn uppeldisblæ, vildi
fyrst og fremst ala upp og frœða. Það verkfæri, sem spek-
ingar þessir notuðu til þess að afla sér þekkingar og draga
ályktanir sinar, var heilbrigð skynsemi eða dómgreindin,
og þeir gengu að því sem vísu, að á dómgreindina mætli