Eimreiðin - 01.09.1921, Blaðsíða 45

EIMREIÐINI
GÖMUL OG GLEYMD SKÓLABÓK
301
Síra Bjarni Gissurarson í Þingmúla (f 1715) hafði jmdi
af að safna málsháttum og flétta þá inn í kvæði sín (sbr.
Hrakfallabálkur) eða setja þá í ljóð (»Spakmæli og orðs-
hættir gamalla og fróðra manna«, 46 err.); gleymir hann
þá ekki málsháttum P. Laales:
»Voðinn nærri einatt er«.
»Margur fær af litlu lof«.
»Sá fellur oft, sem fangið býður«.
»Oft veltir þúfa pungu hlassi«.
»Líkur sækir líkan heim«, o. s. frv.
Það eru íslensku skólamennirnir, sem fyrstir hafa num-
ið þessa málshætti og með þeim hafa þeir svo smámsam-
an borist til alþýðunnar, og eru sumar þýðingarnar orðn-
ar nú fyrir löngu svo heflaðar og samgrónar íslenskri
tungu, að fæstir vita og því síður finna, að þeir séu þýð-
ingar, t. d.:
»Ilt er að fljúga fjaðralaus«.
»Sjaldan fellur eplið langt frá eikinni«.
Sumar þýðingarnar eru jafnvel snjallari en frummáls-
hættirnir, t. d.:
»Grísir gjalda, gömul svín valda«.
Aftur á móti eru margar þýðingarnar illa gerðar, og
stöku þýðingar hreinustu lokleysur, af því að frummáls-
hættirnir hafa verið misskildir, eða þýðingarnar verið af-
bakaðar síðar. —
Sumir eru norrænir að fornu fari, og má finna þá í forn-
íslenskum og norrænum sögum, kveðskap og lögum, t. d.:
»Falls er von af fornu tré«.
»Eigi fellur tré við fyrsta högg«.
»Að lögum skal land bjTggja«.
»Oft er í holti heyrandi nær«.
Málshættir P. Laales hafa eigi svo lítið gildi í mál-
fræðilegu og menningarsögulegu tilliti. Málið er víða forn-
eskjulegt og sum orðin úr ættum í dönsku og jafnvel í