Eimreiðin - 01.09.1921, Blaðsíða 55
EIMP.EIÐIN]
Rómantík.
(Gerhard Gran).
Jakob Jóh. Smári íslenzkaði.
[Niðurl.]
Það var einkum kenning Fiehtes um hið algera drottin-
vald sjálfsins, sem fékk góðan byr hjá rómantísku skáld-
unum, en þeir notuðu kenningu hans alt annan veg, en
hann hafði sjálfur til ætlazt; sjálfið hjá Fichte varð í
meðförum þeirra að takmarkaðri vitund mannanna, sem
var þvi ekki bundin við neina nauðsyn fj'rirbæranna,
heldur gat rázkað með veruleikann eftir geðþólta.
Hjá Wackenroder finnast t. d. slíkar getningar sem þessi:
»Allir hlulir i veröldinni eru á þennan veg eða hinn eftir
því, hvort við lítum á þá frá þessarri hlið eða hinni; skyn-
semi (hugsun) mannsins er eins og töfrasmjnsli, sem
breyta öllu því, er þau koma við, eftir geðþótta okkar«.
Og Novalis segir: »/nn á við liggur hin dularfulla leið. í
okkur, eða hvergi að öðrum kosti, er eilífðin með ver-
aldir sínar, fortíðin og framtíðin. Hin ytri veröld er rökk-
urheimur, sem varpar skugga inn í ljósríkið«. — Sjálfið
er almáttugt; með vilja sínum ræður það yfir líkamanum
og allri hinni ytri veröld.
í hugsanir Fichtes sótti og Fr. Schlegel, höfundur flestra
hinna rómantísku orðtækja, hugmynd sína um hina frægu
rómantisku kimni (ironi). Ef hin ytri veröld væri að eins
hugsunarþraut, skuggaheimur, þá væri heldur ekki nein
sérstök ástæða til að láta sér ekki í léttu rúmi liggja,
hvað fyrir kæmi í henni, og því ekki fremur ástæða fyrir
skáldið til þess að taka þátt í örlögum söguhetja sinna.
Frjálsmannlegast var að líta á veruleikann með rólegu
hlutleysi. — Þessa rólegu, hlutlausu skoðun á hinni ytri
veröld nefndi Schlegel kimni, og Goethe var lengi í aug-
um hans ágætasti fulltrúi hlutleysisins. En seinna varð
hann þeirrar trúar, að til væri enn þá frjálsmannlegri
skoðun á veruleikanum en óhlutdrægni Goethes, nefnilega