Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1948, Page 68

68
GUÐBRANDUR JÓNSSON
samt, hvort þar komi öll bókakurl klaustursins til grafar. Loks er að líta til Svíþjóðar.
Dómkirkjan í Uppsölum átti bókasafn, sem nú er ókunnugt, hve stórt var, en jafnhliða
því átti erkistóllinn annað, þó sjálfstætt bókasafn, og átti hann 1369 um 120 bindi.16
Talið er, að bókasafn Birgittuklaustursins í Vadstena hafi átt um 1400 bindi,17 sem
er afarmikið, en þó skiljanlegt, þar sem það var aðalklaustur þessarar reglu, er fyrir
siðabyltingu var geysilega áhrifarík og hlaut mikla útbreiðslu á skömmum tíma. Þá er
kunn stærð nokkurra einkabókasafna, l. d. bókasafns Beros nokkurs de Ludosias (d.
1465), sem var 132 bindi og þótti mikið18 og bókasafns bróður Klemensar Ryting, er
var lektor í svartbræðraklaustrinu í Stokkhólmi, en það voru að minnsta kosti 80
bindi.111 Þetta er að vísu fulllílið til að álykta mikið af, en af því sýnist þó með nokk-
urri vissu mega ráða það, að bókasöfn á Norðurlöndum hafi í heild verið minni en
annarsstaðar á meginlandinu, og að telja megi að bókasafn þar, sem átti 100 bindi eða
þaðan af meira, hafi mátt kalla álitlegt.
Þá er að athuga, hvernig íslenzkum bókasöfnum fyrir siðabyltinguna var varið í
þessu efni, og bvort þau í heild sinni voru síðri að stærðinni til en önnur samtíðar-
bókasöfn, sérstaklega á Norðurlöndum.
Heimildirnar eru fyrst og fremst máldagarnir, að því er til kirkna og klaustra tek-
ur, en um bókasöfn einstaklinga má nokkuð ráða af arfleiðsluskrám og lítið eitt af hand-
ritum, sem til eru enn í dag. Máldagarnir eru auðvitað ekki alltaf sem gleggstar heim-
ildir í þessu efni, því að mjög oft greina þeir ekki frá því, hverjar bækurnar eru, held-
ur láta sér nægja að segja tölu á þeim eða demba í einn bing og virða hann til
landaura. Til skilningsauka skal, áður en lengra er farið, nokkuð minnzt á gerð og
geymslu bóka hér á landi i fyrri tíð, enda þótt heimildakveikirnir séu allmjóir.
Þegar íslenzk bókagerð hefst, er komið langt fram á bókfellsöld, og papírs er þá í
heild sinni lítið farið að gæta hér á Vesturlöndum, enda þótt þá hafi fyrir meðal-
göngu Araba eitthvað verið farið að nota hann í Miklagarði og jafnvel á Spáni og
Ítalíu. Fyrstu pappírsmylnur á Spáni eru reistar á 12. öld, á Ítalíu á 13. öld, en á
Þýzkalandi er fyrsta pappírsverksmiðja stofnuð 1320. I Danmörku er pappírs fyrst
getið á dögum Valdimars konungs Kristóferssonar („Atterdag“ 1340—1375), en elztu
pappírsskjöl, sem til eru þar í landi, eru frá dögum dóttursonar Valdimars, Ólafs kon-
ungs Hákonarsonar (1375—1387) ;20-hér á landi kemur pappír miklu síðar til skjal-
anna sem að verður vikið síðar. Langt fram eftir öldum eru bækur því hér á landi
eingöngu ritaðar á skinn, ýmist á eiginlegt bókfell, sem var sauðskinn rakað og rotað.
svift fitunni með ýmsum sýrum, síðan olíuborið og fágað með gjalli, en alloft, ef ekki
oftast var hér á landi notað kálfsskinn; í heild sinni var frágangurinn á skinninu, ef
íslenzkur var, frekar óvandaður, bæði uni rakstur og að fitunni væri sæmilega úr því
náð, en fyrir bragðið eru blöð fornra íslenzkra skinnbóka nú brún eða jafnvel blökk,
þó samtíma erlendar skinnbækur séu skjannahvítar. Vaxtöflur höfðu menn hér sem
annarsstaðar til uppkasta. Svo segir í Laurentius sögu: „Eftir máltíðina daglega reik-
aði hann (þ. e. Laurentius biskup) fyrst; fór hann þá í sitt stúdíum ok stúderaði hann
í bókum; skrifaði hann upp á vaxspjald nóterandi þat, sem hann vildi hafa sérlega úr