Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1948, Qupperneq 219

UM ÞÝÐINGAR ÚR ÍTÖLSKUM MIÐALDARITUM
219
sem hét Nicolaus. Hann samdi Antidotarium eða lyflækningabók (lyfjaskrá), þar
sem lýst er nálega 150 lyfjum, sumum æði flóknum, og sagt til um notkun þeirra við
hinum ýmsu meinum mannanna og kvillum. ..Meðal þeirra voru lyf, sem Páll postuli
og Elías spámaður áttu að liafa fundið upp. Þetta antidotarium var þýtt yfir á fjöl-
mörg mál, jafnvel arabísku og hebresku, og öll síðari rit á miðöldum af þessari tegund
byggðust að verulegu leyti á því“ (A. L. Faye: Om den medicinske Skole i Salerno
i Middelalderen. Norsk Magaz. f. Lægevid. 1892, bls. 530—31).
Nú hefur merkur fræðimaður, Henning Larsen, gefið út íslenzkt antidotarium, sem
til er í handritum í irskum söfnum (MS Royal Irish Academy 23D43 og MS Trinity
College L-2-27) rituðum á ofanverðri 15. öld, að því er útgefandinn telur, og hefur
hann fært sönnur á, að það er stæling, ef ekki bein þýðing, á forskriftum Salernó-
bókarinnar (Henning Larsen: An Old Icelandic medical miscellany, Oslo, 1931, eink-
um bls. 97. ísl. textinn fyllir 12bls.).
Petrus Comestor (d. 1179 eða 1189) er af sumurn talinn ítalskur, af sumum fransk-
ur. Viðurnefnið „átvagl“ (comestor e. manducator) hafði hann fengið fyrir það.
hvað hann var sólginn í allan bóklegan fróðleik og víðlesinn. I grafskrift eftir harm
kvað standa þetta:
Petrus eram, quem petra tegit, dictusque Comestor;
nunc comedor . . .
(eg var Petrus (hella), nú er hella mitt þak: ég var kallaður átvagl; nú em eg et-
inn . . .). Á aðalrit hans, historia scholastica, (biblíusögur með skýringum) er víða
minnzt í íslenzkum bókum og kaflar þýddir úr því eða einstök atriði fengin þaðan að
láni. T. d. er vísað til þess á nokkrum stöðum í Annales regii. „Den chronologiske
Indledning . . . er sammensat fra en Række Steder i Historia scholastica“, segir Storm
í formála útgáfu sinnar (bls. LXXVII). í Stjórn er talsvert efni tekið upp úr þessu
riti Comestors; í AM 226, fol., frá ofanverðri 14. öld, er til dæmis biblíusaga frá
dögum Jósúa, þar sem fylgt er frásögn Petrusar Comestors, en ekki Vúlgötu, og í AM
227, fol., frá miðri 14. öld, er þýðing 1. og 2. Mósesbókar eftir Vúlgötu, „men Kom-
mentaren er samlet fra flere middelalderske Theologer, især Petrus Comestors Historia
Scholastica og Vincentius’s Speculum historiale“ (G. Storm: De norsk-islandske
Bibeloversættelser fra 13de og 14de Aarhundrede og Biskop Brandr Jónsson, í Arkiv,
3. bd„ 1886. Sbr. og Hauksbók, bls. 159—164 og bls. 182—185 og Gyðinga sögu,
útg. Guðm. Þorl., Kh. 1881, bls. 60—80, sem er að stofni úr historiae diversae í riti
Comestors). I Heil. manna sögum eru einnig beinar þýðingar úr Hist. scholastica,
t. d. í Marthe sögu og Marie Magdalene (Heil. m. s. I. bls. 407—17 og 444—47) og
Stephanus sögu protomartyris (Heil. m. s. II, bls. 287 o. áfr.), en þar er ekki um neitt
heillegt þýðingarverk að ræða.
Hér skal aðeins nefndur Goffredo di Viterbo (f. 1133), fvrir það. að liann er höf-