Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1948, Side 220

220
ÞORHALLUR ÞORGILSSON
undur veraldarsögu,1 2 sem hann kallaði Speculum regum (u. 1180), en þá bók vilja
sumir álíta að höfundur Konungsskuggsjár hafi haft í huga, er liann valdi nafn riti
sínu (sbr. þýðingu Kgsk. eftir Audne, Oslo. 1923, bls. VII).
Á öndverðri 13. öld lifði og starfaði heilagur Frans af Assisi, höfundur hins fræga
„óðar til alls hins skapaða“ (laudes creaturarum), öðru nafni sólarljóðsins. Hvorki
það né annað eftir hann mun til þessa hafa birzt á íslenzku. En eftir tvo lærisveina
hans eða reglubræður hafa verið þýddir sálmar. Tommaso da Celano (d. um 1255)
er talinn vera höfundur hins ógnþrungna dómsdagssálms Dies irae, sem enn í dag er
sunginn við sálumessur og boðar andvaralausum syndaselum ill tíðindi. Hann kom
fyrst út á íslenzku í Nýjum félagsritum (XVIII, 169 I í þýðingu Gísla Brynjólfssonar,
og er latneski textinn prentaður þar neðanmáls. Þýðing sú er endurprentuð í ljóð-
mælum hans (Khöfn, 1891). Aðra þýðingu gerði Helgi Hálfdanarson og hirti 1873
í Sálmum út lögðum úr ýmsum málum (sjá framar).
Um þá þýðingu fer Arne Möller lofsamlegum orðum: „Af þýðingum hans er ef
til vill ástæða til að benda sérstaklega á þýðinguna á hinum fræga latneska dóms-
dagssálmi Dies irœ . . . Hún er enn ein sönnun þess, að íslenzk tunga er einkar vel til
þess fallin að túlka gamlan, klassískan skáldskap. Svo mikið er víst, að í ljóðlínum
Helga Hálfdanarsonar kveður að nokkru leyti við hinn sama þunga, ógnandi tón og
í Iatnesku fyrirmyndinni“ (Islands Lovsang gennem tusind Aar, Kh. 1923, bls. 133).
En það er Matthías Jochumsson. sem tvímælalaust hefur bezt túlkað efni og anda
frumsálmsins í þýðingu sinni, sem prentuð er í ljóðmælum hans, 3. hd. Rv. 1904,- og
þar tileinkuð „Domno Patri“ Alexandro Baumgartner (kristmunki), sem hefur skrifað
velþekkta bók um ísland á þýzku, en síðan endurprentuð ásamt latneska textanum í
Kaþólskri bænabók, sem út var gefin í Reykjavík 1922 (bls. 92 o. áfr.; þar er leiðrétt
sú áherandi yfirsjón þýðandans, að hann nefnir þar Guðsmóður, þar sem á að skiljast
að um sé að ræða Maríu Magðalenu I. Kveðandi sálmsins er haldið óbreyttri í joýð-
ingunni:
Dagur reiði, dagur bræði
drekkir jörð með logaflæði . . .
Annar fallegur og frægur sálmur, sem ortur var á Italíu um þessar mundir eða
litlu síðar, er Stabat mater, sem í hinni fyrstu íslenzku þýðingu kallast „Sorgarraunir
Maríu“. Sú þýðing var gerð á dögum Brynjólfs biskups Sveinssonar. Þýðandinn var
séra Stefán Olafsson í Vallanesi, og er kvæðið prentað í II. bindi ljóðmæla hans, útg.
í Kh. 1886, hls. 176. Hún er lipur og innileg, en hvorki er þar fylgt efni né uppruna-
legri kveðandi nákvæmlega, svo sem Gísli Brynjólfsson gerir í sinni þýðingu, er fvrst
1) 1 öðru söguriti Iians, Memoria saeculorum e. Pantheon, er skráð sagan af Apollonius Tyrius,
eða „Apollonio kongi af Tyro,“ sem til er á ísl. í nokkrum nýlegunt handritum, því elzta (á Lbs.)
frá því um 1670—80.
2) Matthías sleppir tveim síðustu versunum, en þau eru tekin með í Kaþ. bænabók 1922, í þýð. dr.
Jóns Þorkelssonar yngra.