Morgunblaðið - 19.05.2001, Page 42

UMRÆÐAN
42 LAUGARDAGUR 19. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í FYRRAVETUR
fór fram mikil um-
ræða á Alþingi um
stóriðjuframkvæmdir
og byggingu virkjana
á hálendinu norðan og
austan Vatnajökuls.
Fylgismenn þeirra
framkvæmda töluðu
um að umhverfis-
verndarsinnar væru
að þyrla upp mold-
viðri og sökuðu
stjórnarandstöðuna
meira að segja um
málþóf. En þessi um-
ræða var nauðsynleg
og – það sem meira er
– hún var ákaflega
gagnleg.
Hún var m.a. gagnleg vegna þess
að þáverandi iðnaðarráðherra gaf
mikilvægar, skuldbindandi yfirlýs-
ingar um málið. Þannig gaf iðn-
aðarráðherra eftirfarandi loforð í
umræðum á Alþingi 20. desember
1999: „Ekki verður samið um orku
til nýs álvers frá Landsvirkjun
nema sá orkusölusamningur skili
5-6% arðsemi eins og eigendur fyr-
irtækisins hafa lagt upp með.“
Þessa heitstrengingu ítrekaði ráð-
herrann við framhald umræðunnar
daginn eftir og til að ljá orðum sín-
um aukinn þunga vísaði hann til
þess að fleiri ráðherrar í ríkis-
stjórninni hefðu gefið þetta sama
loforð úr sama ræðustóli. Sem er
alveg rétt.
En það var fleira
sem iðnaðarráðherrann
hét þingi og þjóð í
þessari umræðu. Mér
lék nefnilega mikil for-
vitni á að vita hvort
ráðist yrði í nokkrar
framkvæmdir sem
tengdust virkjana-
áformunum fyrr en
endanlegar ákvarðanir
um verkefnið lægju
fyrir. Undir lok um-
ræðunnar 21. desem-
ber gekk ég eftir því
að ráðherrann staðfesti
að ekki yrðu „hafnar
neinar framkvæmdir í
Fljótsdal“ fyrr en gengið hefði ver-
ið frá samningum um orkusölu og
fleira. Og iðnaðarráðherra svaraði
vafningalaust: „Þessar yfirlýsingar
hafa legið fyrir frá upphafi. Auðvit-
að verður ekki ráðist í þessar fram-
kvæmdir nema búið sé að semja um
alla þætti málsins nema þá að
tryggingar … séu fyrir því að
Landsvirkjun verði ekki fyrir nein-
um skaða af málinu.“
Það þarf ekki að taka það fram
að engir samningar hafa verið gerð-
ir um orkusölu eða neina aðra þætti
sem snerta stóriðjuáform ríkis-
stjórnarinnar á Austurlandi.
Og er þá komið að fyrirspurninni:
Af hverju er verið að leggja vegi
upp um heiðar með vísan til þess að
ef til vill verði reist stífla við Kára-
hnjúka og búið til uppistöðulón þar
á stærð við Hvalfjörð? Af hverju
eru hafnar vegaframkvæmdir
vegna hugsanlegra þungaflutninga
um ósnortin víðerni inni á hálend-
inu?
Var ekkert að marka loforð iðn-
aðarráðherrans í þessu máli? Og ef
sú er raunin, er þá ástæða til að
treysta svardögunum um að ekki
verði gerðir nýir samningar um
orkusölu til stóriðju nema þeir skili
Landsvirkjun svo miklum arði að
hægt verði að lækka raforkuverð til
almennings um 20-30% eins og ráð-
herrarnir tóku hvað eftir annað
fram í umræðunni?
Fyrirspurn í
framhaldi af loforði
Ögmundur
Jónasson
Höfundur er formaður
þingflokks VG.
Virkjanir
Af hverju eru hafnar
vegaframkvæmdir, spyr
Ögmundur Jónasson,
vegna hugsanlegra
þungaflutninga um
ósnortin víðerni inni á
hálendinu?
Bráðamóttökur
sjúkrahúsa gegna því
hlutverki að taka á
móti fólki sem hefur
slasast og veikst
skyndilega. Slys gera
ekki boð á undan sér
og veikindi oft ekki
heldur, því þarf
starfsfólk á bráða-
móttökum stöðugt að
vera viðbúið því
óvænta, sem gerir
miklar kröfur til
þjálfunar þeirra og
menntunar.
Ekki gefst tími til
undirbúnings þeim
breytingum sem
skyndileg og alvarleg veikindi eða
slys óhjákvæmilega hafa í för með
sér fyrir sjúklinga og fjölskyldur
þeirra. Óvissan sem slíkum at-
burðum fylgir veldur álagi eða
streitu sem er mismunandi eftir
aðstæðum hverju sinni, en vegna
þessa óvissuástands má telja ólík-
legt að hægt sé að koma í veg fyrir
streitu meðal fjölskyldu. Fjöl-
skyldur þurfa því sértækrar með-
ferðar við vegna þessa álags sem
hefur neikvæð áhrif á getu fjöl-
skyldumeðlima til að meðtaka upp-
lýsingar, nýta sér bjargráð og við-
halda annarri
venjulegri starfshæfni
sem gerir þá færa um
að styðja hver annan
og sjúklinginn. Rann-
sóknir sýna að það
hvernig umönnun fjöl-
skyldna sé háttað
grundvallast á sam-
starfi heilbrigðis-
starfsfólks, hug-
myndafræði og
stefnumörkun stofn-
ana.
Ég held að ekki sé
of sterkt að orða
kveðið að segja að
umræður um dauðann
forðast bæði fjölskyld-
ur og heilbrigðisstarfsfólk. En vís-
bendingar eru um, t.d. frá rann-
sóknum í heilsugæslu, að fái fólk
tækifæri til að ræða ákvarðanir
sem tengjast lífslokum þá tekur
það því fegins hendi.
Af því má draga þá ályktun að
fólk sé jafnákaft í að hafa stjórn á
ýmsu sem viðkemur dauðanum
eins og lífinu sjálfu og kemur það
ekki á óvart.
Mikla athygli og áhuga bráða-
hjúkrunarfræðinga víða um heim
vakti grein í Journal of Emer-
gency Nursing 1992 þar sem
fjallað er um níu ára reynslu
bráðamóttöku af áætlun sem gerir
ráð fyrir nærveru fjölskyldna við
endurlífgunartilraunir. Forsaga
þess er sú að aðstandendur höfðu í
tvö skipti krafist þess að fá að
vera við endurlífgunartilraunir
sjúklinga sem leiddi til þess að
starfsfólk fann sig knúið til að
endurskoða áður viðhaft verklag.
Áætlunin gengur m.a. út á það að
fjölskylda er skilgreind sem stuðn-
ingsaðili sjúklings í ákveðinn tíma
við endurlífgunartilraunir. Hefur
þessi áætlun orðið kveikjan að
fjölda rannsókna og breytinga á
starfsháttum á bráðamóttökum
víða um heim.
Á ráðstefnu heilbrigðisdeildar
Háskólans á Akureyri og Fjórð-
ungssjúkrahússins á Akureyri 21.–
23. maí nk. verður fjallað um nær-
veru aðstandenda við endurlífgun-
artilraunir og kynnt viðhorf og
reynsla fjölskyldna og heilbrigð-
isstarfsfólks af því, m.a. rannsókn
meðal íslenskra bráðahjúkrunar-
fræðinga.
Nærvera aðstand-
enda við endur-
lífgunartilraunir
Elín Margrét
Hallgrímsdóttir
Endurlífgun
Fólk er jafnákaft í að
hafa stjórn á ýmsu sem
viðkemur dauðanum,
segir Elín Margrét
Hallgrímsdóttir,
eins og lífinu sjálfu.
Höfundur er símenntunarstjóri
á Akureyri.
Þ
au tíðindi gerðust í
ríkinu Massachus-
etts í Bandaríkj-
unum í vikunni að
tvíburasysturnar
Lauren Alma og Sarah Jane
komu í heiminn. Systrunum
mun báðum heilsast vel og þær
hafa ekki hugmynd um að fæð-
ing þeirra hefur verið eitt heit-
asta umræðuefnið í Bandaríkj-
unum upp á síðkastið. Ástæðan
er sú að móðir þeirra, Jane
Swift, er ríkisstjóri Massachu-
setts og hún harðneitaði að láta
af völdum á meðan hún lá á
sjúkrahúsi vegna fæðing-
arinnar. Hún virðist haldin
þeirri nýmóðins grillu að með-
ganga og barnsfæðing flokkist
ekki undir
veikindi sem
ræna konur
heilbrigðri
hugsun.
Jane Swift
tók við emb-
ætti rík-
isstjóra í síð-
asta mánuði, þegar forveri
hennar var skipaður sendiherra
Bandaríkjanna í Kanada. Eins
og gefur að skilja var hún þá
þegar langt gengin með dæt-
urnar tvær, en hún sagðist samt
ekki víla fyrir sér að gegna er-
ilsömu starfinu. Þeir voru fáir
sem kipptu sér upp við það,
a.m.k. opinberlega.
Það fór hins vegar að versna
í því í síðustu viku, þegar Jane
Swift fékk hríðir. Nú gæti
kannski einhver spurt hvort
ekki hefði mátt reikna með því
að ríkisstjórinn fengi hríðir
þegar komið var fram á níunda
mánuð meðgöngu, en sá hinn
sami ætti að hafa í huga að rík-
isstjórinn starfar í hinni eldfimu
pólitík. Í fyrsta lagi, þá fékk
hún hríðirnar þegar hún var á
símafundi með varaforsetanum
Dick Cheney, ásamt öðrum rep-
úblikönum sem sitja á stóli rík-
isstjóra vítt og breitt um
Bandaríkin. Þessi staðreynd
hefur verið margendurtekin í
fréttum enda hin merkilegasta.
Eitt dagblað sá reyndar ástæðu
til að taka fram að Jane Swift
hefði einfaldlega lagt tólið
hljóðlega á símann sinn þegar
hún fann hríðirnar. Ekki dugði
að trufla fundinn.
Í öðru lagi, þá neitaði hinn 36
ára gamli ríkisstjóri að líta svo
á að hún væri á nokkurn hátt
veik og ófær um að gegna emb-
ættinu. Hún var lögð inn á
sjúkrahús, þar sem læknar
ákváðu að tefja fæðingu tví-
buratelpnanna um nokkra daga.
Þessa daga notaði ríkisstjórinn
meðal annars til að halda síma-
fundi með ýmsum ráðum og
nefndum. Ein þessara nefnda er
skipuð pólitískum andstæð-
ingum ríkisstjórans og töldu
þeir að með símafundinum hefði
ríkisstjórinn brotið gegn stjórn-
arskránni. Fimm af átta nefnd-
armönnum töldu ástæðu til að
leita til dómstóla eftir úrskurði
um málið. Þessir fimm reyndust
með stíflað pólitískt nef en átt-
uðu sig ekki á því fyrr en um
seinan, þegar almenningur
brást við hart og sagði illa farið
með ólétta konu. Margir urðu
til að benda á, að ef Swift væri
miðaldra karlmaður, sem hefði
t.d. þurft að gangast undir að-
gerð á blöðruhálskirtli, þá hefði
ekki nokkur maður ætlast til að
ríkisstjórinn afsalaði sér völdum
á meðan. Símafundir hefðu þótt
í fínu lagi þar til hann bragg-
aðist. Svo versnaði enn í málinu
fyrir andstæðinga ríkisstjórans
þegar hæstiréttur ríkisins sagði
ekkert athugavert við símafund-
ina.
Nú eru sem sagt telpurnar
tvær komnar í heiminn en móð-
ir þeirra ætlar ekki að gefa eft-
ir. Hún segist að vísu ætla að
vera heima hjá sér næstu 8 vik-
urnar, en halda samt áfram að
stjórna ríkinu með hinum marg-
umræddu símafundum.
Undirrót alls þessa er sú
staðreynd, að ef Jane Swift af-
salaði sér völdum tímabundið,
þá myndi innanríkisráðherra
Massachusetts taka við stjórn-
artaumunum og sá er demó-
krati. Það má auðvitað alls ekki
gerast, því ríkisstjórinn „hefur
skyldum að gegna gagnvart
kjósendum sínum“, eins og að-
stoðarmenn hennar hafa marg-
ítrekað, og „kjósendur ætlast til
að embættismenn sem þiggja
laun af skattpeningum vinni
fyrir þeim launum.“
Margir hafa dáðst að stað-
festu Jane Swift, sem ætlar sér
að gegna embætti hvað sem
tautar og raular. Hins vegar er
þetta fordæmi Swift komið út í
ákveðnar öfgar og umdeilanlegt
hvort hún hafi valið bestu leið-
ina til þess að gegna „skyldum
sínum“ gagnvart kjósendum.
Það er nefnilega hætt við að
verðandi mæður, sem og verð-
andi feður og síðar meir börn
þeirra, kunni henni litlar þakkir
fyrir. Pólitíska embættið hefur
þvingað hana til að láta eins og
ástæðulaust sé með öllu fyrir
konur og karla að staldra við
þegar börnin þeirra koma í
heiminn. Afleiðingin er sú að
hún gerir lítið úr baráttu síð-
ustu áratuga fyrir mannsæm-
andi fæðingarorlofi, sem flestir
gera sér grein fyrir að kemur
ekki eingöngu fjölskyldunni til
góða heldur þjóðfélaginu öllu.
Hún ýtir undir fáranlega ímynd
kvenna á framabraut sem ein-
hverra súperkvenna, sem verði
að geta gert allt í einu, meira
að segja drottnað yfir millj-
ónum manna á meðan börnin
eru tekin með keisaraskurði.
(Áróðursmeistarar ríkisstjórans
tóku sérstaklega fram að hún
hefði fengið mænudeyfingu í
stað svæfingar. Hún hefði því
aldrei misst ráð né rænu, allan
tímann verið fullkomlega fær
um að taka afdrifaríkar ákvarð-
anir hefði skyldan kallað).
Þegar öllu er á botninn hvolft
er unga konan á ríkisstjóra-
stólnumí Massachusetts í sömu
sporum og mæður á framabraut
um allan heim. Munurinn er
bara sá að forgangsröðun Jane
Swift fer fram í sviðsljósi fjöl-
miðla og gæti þar af leiðandi
haft áhrif á fleira en það, að
fjölga símafundum áhrifamanna
í Massachusetts.
Pólitísk
fæðing
Það er nefnilega hætt við að verðandi
mæður, sem og verðandi feður og
síðar meir börn þeirra, kunni
henni litlar þakkir fyrir.
VIÐHORF
Eftir Hönnu
Katrínu
Friðriksson
Hkfridriksson-
@ucdavis.edu
Veistu að nú
fást
líka Diesel b
arna-
föt í Krílinu?
Já og þ
au eru í
stærðum
2-14