Réttur - 01.01.1968, Blaðsíða 7

nýlendur á evrópskan mælikvarða og and-
nýlenduhefð hlutu þau í vöggugjöf. En hin
sérstöku skilyrði, sem bandarískur kapítal-
ismi óx upp við skýra hvers vegna hann náði
að blómgast á 19- öld án heimsvaldastefnu.
Bandaríki N.-Ameríku voru ónumið land sem
í reynd var gert að „innlendri nýlendu".*)
Þegar leið að lokum aldarinnar, þ.e. þegar
landnáminu og hinni „innri" útþenslu var í
grófum dráttum lokið, fékk kapítalismi
Bandaríkjanna einkenni hins „leníska" imper-
íalisma; að því undanskildu að í stað grímu-
lauss nýlenduveldis tóku Bandaríkin að
byggja upp „óformlegt" heimsveldi í Vestur-
álfu og Kyrrahafi. Á tíunda áratug síðustu
aldar urðu því þáttaskil í utanríkisstefnu
Bandaríkjanna: efnahagskreppa skall á sam-
tímis því sem lokið var „landfræðilegri" út-
þenslu innanlands. Bandarískir leiðtogar
álitu að afturkippur efnahagslífsins stafaði
af markaðsskorti heima fyrir, og lausn þeirra
var sú að beina efnahagsútþenslu út fyrir
landsteinana undir nafninu „stefna hinna
opnu dyra", The Open-Door-Policy.**)
„. . . . Síðan hefur efnahagsleg útþensla og
yfirráð — undir yfirskyni andspyrnu („con-
tainment") gegn pólitískri útþenslu og yfir-
ráðum — verið megineinkenni bandarískrar
stefnu á 20. öld. Þetta á jafnt við í austri sem
vestri, hvort sem litið er á Kyrrahafssvæðið
sem var undir lagt í skjóli „hinna-opnu-dyra-
stefnu", eða ríkin á vesturhveli jarðar sem
*) Hér er átt við þá útþcnslumöffuleika sem ónumdar
víðáttur og Eskimóabyggðir N.-Ameríku veittu innlendu
— og erlendu — auðmagni; hið óvenjulega hraða auð-
mögnunarferli innanlandsmarkaðarins þar sem gömul
form hindruðu lítt að nýjasta tækni og framleiðsluform
fengju brotið sér braut; þar af leiðandi fjöldaframleiðslu
og fjöldaneyzlu sem átti sér þá enga hliðstæðu í Evrópu.
**) Þessi stefna var fyrst mótuð sem taktísk aðferð af
hálfu bandarískra kapítalista til að hindra að „gömlu
heimsveldin" deildu Kína á milli sín og fá þau til þess
að viðurkenna rétt allra ríkja til frjáls aðgangs að
mörkuðum Kína.
Sjá nánar: grein í ,,Rétti“ 4. hefti 1947, eftir Franz
A Gíslason.
voru „vernduð" undir yfirskyni Monroe-kenn-
ingarinnar og áskilin bandarísku fjármagni
til arðráns. Á árunum milli 1900—1917 ein-
um hlutuðust Bandaríkin — yfir tuttugu
sinnum — með hervaldi til um málefni er-
lendra ríkja frá Kolombíu til Kína til þess
að vernda bandaríska „hagsmuni" fyrir bylt-
ingarhræringum." *)
Eins og áður segir var imperíalismi Banda-
ríkjanna frá upphafi markaður vissum sér-
kennum sem gátu leitt menn til þess að á-
lykta, að hann væri annars eðlis en „nýlendu-
imperíalismi" Evrópulandanna. í stað þess að
byggja upp ódulbúið nýlenduveldi í krafti
hernaðarofbeldis beitti hann fyrir sig dollarn-
um — afli iðnaðar og verzlunar — til þess
að ryðja varningi sínum og fjármagni braut
á kostnað hinna grónu heimsvelda og grafa
þannig smám saman undan yfirráðum þeirra.
Bæði vegna áðurnefndrar and-nýlenduhefðar
Bandaríkjanna og vegna þess að þau komu
•) D. Horowitz: Den russiske revolusjon og den kalde
k' igen, bls. 39.
7