Réttur - 01.01.1968, Blaðsíða 25

á eigin fótum. Þar við bættist svo, að hin
kapítalísku stórveldi fengu, er tímar liðu, æ
meiri pólitískan og fjárhagslegan áhuga á
Rómönsku Ameríku.
England — öflugasta stórveldið á önd-
verðri 19- öld — grét hrun spænsk-portú-
galska nýlenduveldisins þurrum tárum. Á
hinn bóginn var Bretum efst í huga að
tryggja sér sem hagstæðust viðskipti við hin
nýstofnuðu ríki. Það reyndist þeim líka til-
tölulega létt verk, enda var tilvonandi aðal-
keppinautur þeirra, Bandaríkin, enn lítt fær
um að veita þeim samkeppni og auk þess
önnum kafin við að nýta eigin auðlindir
heima fyrir. Alla 19- öld ráku Bretar mjög
arðbær viðskipti við ríki Rómönsku Ameríku
og brezkir auðmenn festu þar ósmáar fúlgur
í gróðavænlegum fyrirtækjum. Stríðast
streymdi þetta brezka fjármagn til Brasilíu,
Chile og Argentínu, en í því landi var fjár-
festing Breta komin upp í 190 milj. punda
á síðasta tug aldarinnar.
Bandaríkin létu þó snemma í Ijósi áhuga
sinn á að tryggja sér ítök í Rómönsku Ame-
ríku. Það sýnir hin svonefnda Monroe-kenn-
ing frá 1823, kennd við þáverandi forseta
Bandaríkjanna, James Monroe. Kjarni henn-
er fólst í þeirri yfirlýsingu að Bandaríkin
myndu annarsvegar ekki hlutast til um mál-
efni Evrópu og á hinn bóginn ekki þola neina
íhlutun í mál Ameríku, en líta á slíkt sem
fjandskap við sig. Þessi yfirlýsing var þó að-
eins dautt pappírsplagg allt til loka 19- aldar
og Bretar höfðu mun meiri umsvif í Róm-
önsku Ameríku en nokkurt annað af stór-
veldunum alveg fram að heimsstyrjöldinni
fyrri. 1914 nam samanlögð erlend fjárfest'ng
i Rómönsku Ameríku 8.3 miljörðum dollara.
Þar af var hlutur Bandaríkjanna eitthvað á
annan miljarð, en Bretar áttu bróðurpartinn
af afganginum. (Pendle 162).
Ahugi Bandaríkjanna á Rómönsku Ame-
Franz A. Gíslason
ríku vaknaði fyrir alvöru á síðustu áratugum
19. aldar,, um það leyti, sem þau höfðu nýtt
alla helztu útþenslumöguleika sína í heima-
byggðum. Með auknum pólitískum og efna-
hagslegum styrk fékk bandarísk útþenslu-
stefna byr undir vængi. Bándarískir fésýslu-
menn vöknuðu til vitundar um þá, að því er
virt:st, ótæmandi gróðamöguleika, sem
óbeizlaðar auðlind’r og óunnin nytjalönd
Rómönsku Ameríku buðu þeim uppá; banda-
rískir stjórnmálamenn höfðu fullan skilning
á hagnýti þess að efla sem mest ítök Banda-
ríkjanna í næstu nágrannaríkjum þeirra.
Undir þessum kringumstæðum var hin
furðu framsýna kenning Monroes forseta eigi
all lítill pólitískur happadráttur. Nú var hún
tekin fram, dustað af henni rykið, og með
smá endurbótum og viðaukum reyndist hún
áramgum saman hið haldbezta skálkaskjól
25