Réttur - 01.01.1968, Blaðsíða 52

aðarframleiðsla veita aftur á móti þessa
tryggingu, vegna þess að þau stuðla að vax-
andi arðsemi, miðað við núverandi auðmagns-
samsetningu.
Annar kostur við þessa efnahagsþætti er
að þeir koma í veg fyrir að afturkippir í efna-
hagslífinu snúist í meiri háttar kreppur. Þetta
verður ljóst af því sem áður segir um þýðingu
fjárfestingarvara fyrir afkomu efnahagslífsins
í heild, en 20—50% eftirspurnarinnar eru
einmitt framkölluð af útflutningnum og
hernaðarframleiðslunni.
I þriðja lagi hefur hernaðarmarkaðurinn
þann höfuðkost að bjóða upp á langdræga
samninga sem útiloka nálega alla áhættu við
fjárfestinguna; auk þess fela þeir í sér að all-
ur kostnaður við rannsóknir er greiddur af
pantanda, en slíkur kostnaður er jafnan einn
af áhættuliðunum í venjulegri fjárfestingar-
áætlun.
Þau 20—50% eftirspurnarinnar sem út-
flutningur og hemaðarpantanir tryggja fyrir-
tcekjum í fjárfestingarvöruiðnaðinum, leggja
þessum sömu fyrirtækjum til mun hærri
hundraðshluta af gróða þeirra. I hverri iðn-
grein liggur það í eðli efnahagsgerðarinnar,
að fyrirtækið þarf að ná vissu framleiðslu-
stigi áður en það fer að skila gróða. Veiga-
miklir, almennir kostnaðarliðir — slit á vél-
um, nýting hins fasta auðmagns, kostnaður
við stjórnun — haldast næsta stöðugir, hvort
sem framleiðslan er meiri eða minni. Fyrir-
tækið skilar ekki arði fyrr en framleiðslan
hefur náð því stigi að söluverð hinnar end-
anlegu vöru gefur af sér nægilegan hagnað til
að mæta hinum almenna og beina kostnaði.
Jafnskjótt og þessu jafnvægisstigi hefur verið
náð, vex arðurinn að sama skapi og fram-
leiðslan leyfir. I þessu felst að hjá hinum
ýmsu fyrirtækjum innan fjárfestingarvöru-
iðnaðarins hvílir meginhluti gróðans, í mörg-
um tilvikum allt að 80—100%, á áðurnefnd-
um 20—50% framleiðslunnar sem útflutn-
ingurinn og hernaðarþarfirnar sjá fyrir.
Hermögnun efnahagslífsins
Þýðing hernaðarframleiðslunnar fyrir við-
gang bandarísks efnahagslífs er staðreynd
sem orðið hefur æ ljósari á síðustu tveim ára-
tugum. I kveðjuávarpi sínu til þjóðarinnar í
jan. 1961 sá sjálfur Eisenhower forseti, sem
ekki verður talin til friðarpostula, ástæðu til
að vara við hættunni sem lýðræðinu stafaði
af því sem hann kallaði „the military-ind-
ustrial complex", samsteypu hernaðar- og iðn-
aðarhagsmuna: „Við höfum neyðst til að
koma á fót föstum hergagnaiðnaði í stórum
stíl. Þar við bætist að 3 Vi milj. manna, karla
og kvenna, starfa beinlínis í þágu hersins. A
hverju ári verjum við til varnarmála einna
meiru en nemur nettótekjum allra banda-
rískra iðnfyrirtækja .... þessi samruni gífur-
legs hernaðarbákns og viðamikils hergagna-
iðnaðar er nýtt fyrirbæri í bandarískri sögu.
Heildaráhrifanna — á sviði efnahags, stjórn-
mála og jafnvel andlegrar menningar — gæt-
ir í hverri borg, stofnunum hvers einstaks
ríkis og á hverri skrifstofú sambandsstjórnar-
innar."
Vöxt þessa hernaðar-iðnaðarbákns má
rekja til heimsstyrjaldarinnar síðari. Það var
fyrst og fremst með því að halda við her-
gagnaiðnaði stríðsáranna sem Bandaríkjunum
tókst að bægja frá dyrum stórfelldu atvinnu-
leysi, í líkingu við það sem ríkt hafði fyrir
stríð (árið 1939 voru 17.2% vinnufærra
manna atvinnulaus). I stað þess að eyða at-
vinnuleysinu með því að efla hinn opinbera
geira (með félagslegum, „sívil" framkvæmd-
um á vegum hins opinbera), var sú stefna
tekin af ráðandi stjórnmálamönnum að ausa
kvæmdir. A s.l. áratug hafa að jafnaði 60—
fjármunum í vígbúnað og hernaðarfram-
52