Morgunblaðið - 20.01.2006, Qupperneq 8

8 FÖSTUDAGUR 20. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Talsverð aukninghefur orðið á notk-un jarðefna á und-
anförnum árum og áætlað
er að magnið sé á milli 8 og
10 milljón rúmmetrar á
ári, fyrir utan stórfram-
kvæmdir vegna virkjana.
Vegagerðin er stærsti not-
andi jarðefna og notar á
bilinu 4,5 til 6 milljón rúm-
metra, en það er breyti-
legt eftir umfangi fram-
kvæmda á ári hverju.
Enginn aðili heldur hins
vegar utan um framleiðslu
efna úr námum í landinu
og því getur verið nokkuð óná-
kvæmi í tölunum. Ekki eru heldur
til skrár yfir námur einstaklinga,
eða landeigenda, né sveitarfélaga
á landinu. Vegagerðin heldur hins
vegar gagnagrunn yfir sínar nám-
ur. Í námugagnagrunni Vega-
gerðarinnar er m.a. haldið utan
um upplýsingar um staðsetningu,
jarðmyndun, frágang og efnisgerð
náma. Þar kemur fram að fjöldi
náma er 3.051 en skv, upplýsing-
um frá Vegagerðinni verður að
hafa í huga að flestar þessara
náma eru mjög litlar.
Takmarkaðar reglur gilda um
gamla efnistökustaði, en nýja
staði þarf að tilgreina í aðalskipu-
lagi og deiliskipulagi, og ef þeir
fara yfir tiltekin stærðarmörk, 50
þúsund fermetra, þarf að meta
umhverfisáhrif malarnáms.
Umhverfisskaði
Efnistaka getur haft í för með
sér mikla eyðileggingu á verð-
mætum og kann hún að vera
margþætt. Mest áberandi er eyði-
legging landslags og þá sér í lagi
þegar gengið er á þekkt kennileiti.
Eitt dæmi um það er malarnámið í
Ingólfsfjalli í Ölfusi. Í Morgun-
blaðinu sl. þriðjudag er fjallað um
niðurstöður úr frummatsskýrslu
vegna mats á umhverfisáhrifum
efnistöku úr Ingólfsfjalli sem
Línuhönnun verkfræðistofa hafði
umsjón með fyrir hönd Fossvéla
ehf. Þar kemur fram að tveggja
milljón rúmmetra efnistaka sem
ráðgerð er á næstu 10 til 15 árum
muni hafa þau áhrif að núverandi
fjallsbrún muni lækka um 80
metra og færa hana innar sem
nemur stærð efnistökusvæðisins.
Fjallsbrúnin muni breytast á
kafla og breytingin verði sýnileg
frá þéttbýlu svæði og fjölförnum
þjóðvegi. Af framkvæmdunum
yrðu því mikil, neikvæð sjónræn
áhrif sem verði varanleg og óaft-
urkræf.
Einnig getur malarnám haft í
för með sér slæm áhrif á vatnsbú-
skap og jafnvel spillt vatnsbólum.
Landvernd hefur um árabil haft
eftirlit með námugreftri út frá
umhverfissjónarmiðum og hefur
til að mynda barist gegn malar-
námi við Vífilsfell í Ölfusi þar sem
gengið er á hlíðar fjallsins. Landið
er í eigu Kópavogs, Seltjarnar-
ness og Sveitarfélagsins Ölfuss og
frestuðu tvö fyrrnefndu bæjar-
félögin malarnámi í kjölfar ábend-
inga Landverndar. Ölfus hefur
hins vegar haldið framkvæmdum
áfram á kostnað sjónrænna
áhrifa. Tryggvi Felixson, fram-
kvæmdastjóri Landverndar, segir
það skipta miklu máli þegar valdir
eru staðir fyrir efnistöku. Menn
verða að sjá fyrir endann á fram-
kvæmdunum, hversu mikið magn
verði tekið og hvernig á að ganga
frá námunni að framkvæmdum
loknum – og hver borgar frágang-
inn. „Menn eru oft að leita að
ódýrum námum og þessar námur
þegar menn ganga í fjallshlíðar
eru oft ódýr lausn. Efnið er til
annars staðar og í raun aðeins
spurning um að finna það,“ segir
Tryggvi og segir til að mynda oft
auðveldara að ganga frá námum á
flatlendi. Til lengri tíma litið verði
ekki sami umhverfisskaði og þeg-
ar ráðist er á fjallshlíðar.
Átak Vegagerðarinnar
Vegagerðin réðst í átak árið
2003 um frágang á gömlum nám-
um og hefur breytt verklags-
reglum sínum í takt við umhverf-
issjónarmið.
„Vegagerðin hefur farið í átak í
þessu. Það voru náttúruverndar-
lög sett árið 1999, sem gerðu ráð
fyrir því að menn færu í að ganga
frá eldri efnisnámum. Árin þar á
undan var Vegagerðin reyndar
byrjuð að taka sig á en síðan þá
hefur verið átak að ganga frá
nokkrum tugum náma á ári,“ seg-
ir Gunnar Bjarnason, verkefnis-
stjóri hjá Vegagerðinni, en af
þeim rúmlega þrjú þúsund nám-
um sem eru á skrá Vegagerðar-
innar eru 1.610 námur ófrágengn-
ar og 572 hálffrágengnar. „Við
höfum verið í samstarfi við um-
hverfisstofnun um þetta og í kjöl-
farið var gert samkomulag um að
gefa út langtímaáætlun um að
vera búnir að ganga frá öllum
gömlum námum fyrir árið 2018,“
segir Gunnar og bætir við að nú sé
það orðið verklagsregla hjá Vega-
gerðinni að ganga frá námum
jafnóðum, eða um leið og verki
lýkur.
Eftirlitsmaður Umhverfisstofn-
unar skoðar allar námur þegar
gengið hefur verið frá þeim og ef
frágangurinn er fullnægjandi að
mati stofnunarinnar gefur hún út
vottorð því til staðfestingar.
Árið 2004 vann Vegagerðin við
frágang á 51 námu og lauk honum
við allar nema þrjár. Árið á undan
var unnið við frágang á 77 námum.
Fréttaskýring | Efnistaka úr malarnámum
getur haft neikvæð áhrif á umhverfið
Landslag tekur
breytingum
Vegagerðin gengur frá nokkrum tug-
um af gömlum námum á hverju ári
Malarnáman umdeilda í Ingólfsfjalli.
Námur landeigenda og
sveitarfélaga ekki skráðar

Engin skrá er yfir námur
landeigenda eða sveitarfélaga á
landinu né heldur er almennilega
haldið utan um framleiðslu stein-
efna. Vegagerðin er með sínar
námur skráðar í gagnagrunn og
eru um þrjú þúsund námur í hon-
um. Tryggvi Felixson, fram-
kvæmdastjóri Landverndar, seg-
ir að rétt eins og hægt er að skrá
gistinætur hótela ætti að vera
hægt að skrá framleiðslu úr mal-
arnámum landsins.
Eftir Andra Karl
andri@mbl.is
LÚÐVÍK Jónsson frá Ólafsfirði situr um þessar mundir
nokkra klukkutíma á dag í gömlum pylsuvagni skammt
frá verslunarmiðstöðinni Glerártorgi á Akureyri og
selur hákarl sem hann verkar sjálfur ásamt syni sínum.
„Ég geri þetta nú aðallega til þess að hafa gaman af
því,“ sagði Lúðvík við blaðamann sem kíkti við hjá hon-
um í gær. Hann starfar á næturvöktum annars staðar
og er í vagninum frá því fljótlega eftir hádegi þar til
klukkan sex.
Feðgarnir veiddu svolítið sjálfir í hitteðfyrra en
venjulega fá þeir hákarl af togurunum. Sonur Lúðvíks
er togarasjómaður auk þess sem þeir verka hákarl
heima í Ólafsfirði og selja víða um land.
„Það er reytingur,“ segir Lúðvík þegar spurt er
hvort mikið sé að gera í vagninum. Þeir sem komist á
bragðið komi sumir aftur og aftur.
„Ég kom fyrst með vagninn hingað fyrir þremur ár-
um og hef verið hér frá því fyrir jól og fram að þorra.
Hann segir viðskiptavinina á öllum aldri, meira að
segja hafi lítil börn bankað uppá og viljað fá að
smakka.
Verslun Lúðvíks er gamall pylsuvagn sem lengi stóð í
Lækjargötu í Reykjavík. „Sumir stríða mér auðvitað út
af vagninum og biðja um einn með öllu!“ sagði Lúðvík.
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Úlfar Malmquist kom við í vagninum hjá Lúðvík í gær og keypti sér hákarlsbita.
Selur hákarl í gömlum pylsuvagni