Morgunblaðið - 05.02.2006, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 5. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Venjulega hanga föt á snúrum íhúsagörðum, en Bjarnarhöfn áSnæfellsnesi er enginn venjulegurstaður – þar hanga hákarlar. Þeirsem leita uppi slíkan stað fara
berserkjagötu og varla heiglum hent að kom-
ast þá þúsund ára gömlu leið.
Flestir kjósa því að fara þjóðveginn.
Í nær blindu hríðarkófi fyrstu helgi þorra er
nær ómögulegt að greina afleggjarann af veg-
inum í Bjarnarhöfn. Eina úrræðið er að beygja
út af veginum í átt að gulum stikum og stráum
sem standa upp úr snjónum.
Það sem þó sést af landslaginu er stórbrotið,
tröllkarlar og -kerlingar bograndi um hraunið
og risaeðlur nýflognar úr hreiðrum sínum;
þannig getur myndbirting náttúrunnar orðið
þegar snjór sest í skurnina.
Bjarnarhafnarfjall gnæfir hátt yfir bænum;
draugaskip í snjómistrinu. Og skipsflautan
gnauðar í vindinum.
Hjallarnir standa ofan við bæinn og hákarl-
ar hanga í bitunum. Freistandi að álykta að
þeir glefsi í þá sem hætta sér of nærri. Hildi-
brandur mundar hnífinn og Guðjón sonur hans
lýsir hjallana með traktorsljósunum, því það
þarf að taka mynd í rökkrinu.
– Ætlarðu að fá þér annan bita? spyr Ragn-
ar Axelsson ljósmyndari.
– Er þetta ekki nóg? spyr Hildibrandur for-
viða.
Það er drjúgur næringarforði í einum bita af
hákarli. Því er vel lýst í vísu Jóns Einarssonar
frá Akranesi:
Þegar dvínar dugur minn
dável reynst þá hefur;
Bjarnarhafnar hákarlinn
hann mér þróttinn gefur.
Hákarl á borðum og hákarlalýsi í dunki. Og
við erum enn í fordyrinu – ekki komnir inn á
hákarlasafnið. Veitingar eru reiddar fram utan
helgidómsins.
Á safninu er margt áhugavert; það er fyrst
og fremst vitnisburður um daglegt líf fjöl-
skyldu sem sækir hákarl og fisk í hafið, s.s.
fyrsti kompásinn og allir kompásar síðan, sex-
æringurinn Síldin sem smíðaður var með Bol-
víkurlaginu, minnst 140 ára gamall, og það
sem Hildibrandur réttir blaðamanni.
– Hann er hrjúfur þessi, segir hann bros-
andi.
Blaðamaður kinkar kolli, finnur vel áferðina.
– Stundum fáum við karl, bætir Hildibrand-
ur við og kímir.
Hákarlar eru ólíkindatól og Hildibrandur
sver sig í ætt við þá. Svipmótið hvasst eins og á
hákarli. Og auðvitað er H upphafsstafur í nafn-
inu, H-karl. Hildibrandur fór fyrst á hákarla-
veiðar tólf ára með föður sínum.
– Ég kann nú ekkert við að vera að tala um
það, segir hann. Maður var farinn að róa með
honum á línu og færi áður og þetta var ekkert
öðruvísi.
– En spennandi fyrir tólf ára pjakk?
– Spennandi, játar Hildibrandur.
Hann ólst upp í Asparvík á Ströndumog hef-
ur heyrt að þar hafi fyrst verið verkaður há-
karl til manneldis á Íslandi. Hákarlinn var
veiddur og látinn liggja í fjörunni, síðan var
hann skorinn og hengdur upp. Þá var hann bú-
inn að kæsast af sjálfu sér í fjörunni.
– Sól má helst ekki skína á hákarlinn, en þá
voru engar yfirbreiðslur eða hús til að kæsa
hann í, segir Hildibrandur.
Einhvern veginn hefur fólkið í Asparvík
fundið út að hákarlinn var ekki eitraður eftir
að hafa legið nokkurn tíma í fjörunni. Enda
erfiðir tímar og fólk varð að nýta allt sem það
gat sótt sér til matar.
– Hagur fjölskyldunnar batnaði þegar afi
fluttist með barnahópinn í Asparvíkina, segir
Hildibrandur. Sjórinn gaf af sér. Til er saga af
því þegar Bjarni faðir minn, þá níu ára, og Jó-
hannes bróðir hans, lítið eitt eldri, fóru á færi
með afa. Þegar komið var út á eyjagrunninn
fengu þeir lúðu. Afi festi færin saman til að
gefa þau út og lúðan dró bátinn langa leið. Þeir
voru við árar bræðurnir og reru í land þegar
hún fór að þreytast. Það mátti aldrei taka fast í
færið, varð alltaf að gefa eftir, – þeir voru lengi
í land.
Svo þegar í fjöruna kom, þá stökk afi í sjóinn
og tók undir börðin á lúðunni áður en hún náði
landi. Lúðan var 120 kíló og þótti svo mikill
fengur að fólk dreif að af næstu bæjum; allir
fengu bita af svo stórri lúðu. En mikið voru
þeir þreyttir drengirnir sem höfðu róið sleitu-
laust í marga klukkutíma.
Foreldrar Hildibrands flytja með tíu börn til
Bjarnarhafnar árið 1951 og eignast eitt barn
þar. Og hákarlinn fylgdi með.
– Faðir minn veiddi aldrei hákarl hér, en
hefðin fylgdi honum norðan af Ströndum. Þeg-
ar nýsköpunartogararnir komu til sögunnar
upp úr 1960 varð nóg rými til að geyma þá um
borð. Þá var leitað til föður míns, því vitað var
að hann kunni til verka. Þannig hófst hákarla-
verkun í Bjarnarhöfn. Og nú eins og áður
stendur fjölskyldan saman að verkuninni.
Talað er um að hákarlar verði 120 til 130 ára
gamlir að lágmarki og veikist aldrei. Það hefur
verið tengt magasýrum, sem þeir framleiði
margfalt hraðar en mannfólkið, og muni þess
vegna stillandi fyrir magann að neyta hákarls.
– Veikist þið nokkurn tíma?
– Aldrei, segir Guðjón.
– Ég hef fengið gallstein og svoleiðis kvilla,
en við fáum ekki kvef eða flensu, segir Hildi-
brandur í fúlustu alvöru. Það er bara ekki í
minni manns. Börnin mín muna varla eftir því
að hafa orðið misdægurt, að fallið hafi úr dag-
ur hjá þeim í vinnu eða skóla vegna flensu sem
er að ganga.
– Hvernig neytið þið hákarlsins?
– Við erum alltaf að vinna við hann og
smakka hann. Þess vegna er nóg að við séum
með hann í verkuninni en ekki inni í húsi.
Þorravertíðinni er að mestu lokið, flestar
pantanir fyrir fyrstu helgi í þorra. Hildibrand-
ur segist hafa heyrt í útvarpi að á þorranum
léti fólk allt mögulegt ofan í sig, s.s. súrmat,
saltkjöt, svið og áfengi, sem síðan bólstraði í
maganum. Þá væri það hákarlinn sem bryti
það niður, þannig að fólki yrði síður illt. Enda
tækju margir hákarl með sér til útlanda til að
verða ekki magaveikir.
– Eykur hákarlinn frjósemi?
– Það ætla ég ekki að segja, svarar Hildi-
brandur og hlær. En hann dregur ekki úr
henni! Ég heyrði í manni sem fékk flösku af
lýsi hjá mér. Hann fékk sér of mikið í staupinu
eitt kvöldið og fékk sér góðan slurk af lýsi þeg-
ar heim kom til að forðast timburmenn. Hon-
um varð að ósk sinni, en annað skeði. Sama
hvað hann reyndi um nóttina, þá linaðist hann
aldrei!
Til eru ótal sögur sem kviknað hafa í kring-
um þennan orkuríka drykk. Og auðvitað varð
það umræðuefnið þegar hjónaklúbbur kom í
Bjarnarhöfn.
– Þá var ærslast mikið með hákarlalýsið,
hvað það væri orkuríkt. Um kvöldið gisti
hjónaklúbburinn síðan í Laugagerði og sváfu
allir í einni stórri stofu. En þegar allt var kom-
ið í kyrrð og ró, þá gall í einum: Átti að taka
þetta inn eða átti að bera á hann? Við heyrðum
söguna frá bílstjóranum þegar hann kom hing-
að ári síðar og fylgdi sögunni að langur tími
hefði liðið áður en allt varð hljótt á ný.
Í námunda við bæinn er merkileg timb-
urkirkja frá árinu 1857. Hún er ein af fáum
svokölluðum bændakirkjum sem eftir eru í
landinu. Og Hildibrandur setur það ekki fyrir
sig að hún sé lítil.
– Þröngt mega sáttir sitja, segir hann. Þar
er aðeins tvennt bannað. Það er að tala um
pólitík og að tala um trúmál. Ég held það fari
þó út um þúfur stundum, bætir hann við og
hlær.
Á meðal þess sem kirkjunni hefur áskotnast
í gegnum tíðina er predikunarstóll frá 1694
með myndum af guðspjallamönnunum, þrjú
hundruð ára kertastjakar, oblátudós úr gulli,
hvítagulli og silfri frá 1829 og merk altaristafla
sem fyrst er getið í annálum árið 1640. Hol-
lenskir kaupmenn sem lentu í sjávarháska úti
fyrir Breiðafirði hétu því að gefa kirkjunni fal-
lega gjöf ef þeir björguðust. Og efndu heit sitt
með þessari altaristöflu úr skóla Rembrandts.
Augu Krists fylgja gestum eftir hvar sem þeir
eru staddir í kirkjunni.
– Sjón er sögu ríkari, segir Hildibrandur.
Margir sem koma í kirkjuna upplifa létti á sínu
hjarta. Ég hef jafnvel heyrt þá taka andköf.
Hingað kom kardínáli frá Róm sem sagði þetta
mesta helgidóm sem hann hefði komið í.
Og sífellt fleiri ferðamenn leggja leið sína í
Bjarnarhöfn.
– Hvað eru þeir forvitnastir um?
– Hákarlinn.
– Séríslenskur siður?
– Já, þekkist hvergi annars staðar. Enda
finnst þeim afar forvitnilegt að smakka.
– Og smakka allir?
– Já, þetta er ekki þannig að þeir spýti há-
karlinum út úr sér. Það er frekar að Íslend-
ingar geri það. Annaðhvort finnst Íslendingum
hákarl góður eða þeir smakka hann ekki.
Ef til vill þarf íslenska súrrealista til að
meta hákarlinn. Enda ólíkindatól. Í bókinni ég
man ekki eitthvað um skýin eftir Sjón er hend-
ingin:
hákarl syndir
frá augabrún
yfir kinnbein
inn í munn
að gleypa smáfiska
sem bragðast eins og eldur
gráðugt hádegið
eltir hann inn í höfuðið
Viðmanninnmælt
Pétur Blöndal ræðir við
Hildibrand Bjarnason
Morgunblaðið/RAX
HILIDIBRANDUR BJARNASON HÁKARLAVERKANDI
„Kardínáli frá Róm sagði þetta mesta helgidóm sem hann hefði komið í“.
Enginn fær flensu í Bjarnarhöfn
’Það er til lítils að kenna öðrum umhvernig komið er, raunveruleikinn
er að starfsmenn leikskólanna
flykkjast á brott í betur launuð
störf.‘Guðríður Arnardóttir í grein í Morgunblaðinu
um leikskólamál í Kópavogi.
’Það var ekki markmið okkar aðsæra trúarvitund nokkurs manns.‘Carsten Juste , aðalritstjóri Jyllands-Posten,
um teikningar af spámanninum Múhameð sem
valdið hafa miklu róti.
’Fari tjáningarfrelsið til fjandans.‘Áletrun á mótmælaspjaldi, sem haldið var á
lofti fyrir utan danska sendiráðið í London.
’Þeir fullyrða það við okkur og við höf-um aldrei dregið það í efa, að þeir ætli
sér að standa við samninginn frá 1951.
Þeir hafa hins vegar aðrar hugmyndir en
við um hvernig hægt sé að gera það.‘Geir H. Haarde utanríkisráðherra átti fund með
Condoleezzu Rice, utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna, í Washington á fimmtudag og eru efnislegar
viðræður um varnarsamninginn nú hafnar af fullum
þunga á ný.
’Það hefur ýmislegt gengið á eins oggengur og gerist í prófkjörsbaráttu en
mér finnst að þessi niðurstaða sé býsna
skýr.‘Björn Ingi Hrafnsson , eftir að ljóst var að hann bar
sigur út býtum í prófkjöri Framsóknarflokksins
vegna borgarstjórnarkosninganna í Reykjavík í vor.
’Að óbreyttu er ég því að hætta með liðið.‘Viggó Sigurðsson , þjálfari íslenska landsliðsins í handbolta, sagði í við-
tali við Morgunblaðið að hann hefði sagt upp samningi sínum við Hand-
knattleikssamband Íslands fyrir áramót og myndi að óbreyttu hætta með
liðið 1. apríl.
’Því mun erfitt að mótmæla aðmeð ofantöldum bókum hafi ég
lagt meira af mörkum til al-
mennrar kynningar á Íslandi
erlendis en nokkur annar ein-
staklingur fyrr og síðar.‘Sigurður A. Magnússon rithöfundur í
grein undir heitinu Reynslusögur af rit-
vellinum í Lesbók Morgunblaðsins. Hann
tók fram að þar undanskildi hann kynn-
ingu á landi og þjóð í þýddum skáldverk-
um.
’Það er nefnilega ekkert sjálf-sagt við það að lifa, vera til. Það
er ábyrgðarhluti.‘Jón Kalman Stefánsson í þakkarræðu
þegar hann hlaut Íslensku bókmennta-
verðlaunin 2005 í flokki fagurbókmennta.
Með þessum orðum var hann að vísa til
þess að Íslendingar ættu að mótmæla
framgöngu Bandaríkjamanna og hafa
áhrif á íslensk stjórnvöld.
Ummæli vikunnar
Morgunblaðið/Brynjar Gauti