Morgunblaðið - 05.02.2006, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 5. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
frá unglingsárum,“ segir hann.
„Það var kunningsskapur milli
fjölskyldnanna,“ bætir hann við í
sama bili og Sigríður kemur snögga
ferð inn í stofuna til okkar, til að
bæta í kaffibollana.
„Móðir Sigríðar dó rétt eftir að
hún fæddist. Þá bjó faðir hennar á
Héðinshöfða á Tjörnesi og hafði
misst eina konu áður frá þremur
börnum. Meðal þeirra var Andrés
sem lengi var ritstjóri Tímans. Af
seinna hjónabandi átti hann Snæ-
björn og Sigríði. Hún var alin upp af
frábærum fósturforeldrum, þeim
Aðalbjörgu frá Stóruvöllum og Agli
Þorlákssyni, kennara á Húsavík og
Akureyri.
En Sigríður þekkti Kristján föður
sinn aldrei að neinu ráði, og hann dó
þegar hún var tólf ára. Þá var hann
kvæntur þriðju konunni og bjó í
Hriflu, sem er næsti bær við
Fremstafell, æskuheimili mitt.
Þangað komu nú synirnir til föður
síns. Snæbjörn var leikfélagi minn í
bernsku og hefur síðan verið
tryggðavinur minn alla tíð. Ég
þekkti hann á undan Sigríði og áður
en hún kynntist honum.
En þegar Sigríður komst til vits
og ára fór hún að hafa samband við
sitt frændfólk, bræðurna báða og
fleiri og það var auðvitað til mestu
blessunar og farsældar.
Um nokkurra ára skeið var Andr-
és kvæntur Helgu systur minni, og
þegar Sigríður var átján ára var
hún sumarlangt kaupakona hjá
Friðriku systur minni og Jóni manni
hennar sem bjuggu í Fremstafelli á
móti foreldrum mínum. Þá mjólk-
uðum við Sigríður kýr heimilanna
kvölds og morgna fyrir ofan garð,
og einhver hafði orð á því að Jónas
væri býsna viljugur við mjaltirnar.
Einu sinni fórum við á ball í sveit-
inni og dönsuðum heila nótt. Þetta
æskusumar leið fljótt eins og önnur
slík, en eitthvað mun hafa lifað í
gömlum glæðum þegar blásið var í
þær tíu árum síðar.“
Björn Th. og Jónas réðu mestu
um val lesefnis Skallagríms
Aftur víkur talinu að Skallagrími
og starfsemi hans.
Skyldi Jónas ekki hafa ráðið
nokkru um bókavalið hjá þeim
merka félagsskap eftir að hann kom
í klúbbinn.
„Björn Th. réð löngum miklu um
valið á því sem lesið var og ég, eftir
að ég kom til skjalanna,“ svarar
Jónas.
„Það var ekki siður félaga minna í
Skallagrími að ræða mikið það sem
við lásum. Við notuðum tímann mest
til að lesa og svo drekka kaffi. Það
var skraf í kringum kaffidrykkjuna
en aldrei var rætt um pólitík, þar
voru menn ekki sammála og við
héldum okkur frá eldfimum efnum.
Allt annað milli himins og jarðar var
rætt. Við lásum svona um 20 mín-
útur hver og komumst því yfir mikið
lesefni hvern vetur. Við lásum forn-
ritin, Íslendingasögur, konungasög-
ur og Sturlungu. Frá seinni öldum
lásum við hitt og annað, ævisögur,
svo sem Jóns Indíafara og Jóns
Steingrímssonar, Dægradvöl Bene-
dikts Gröndals. Frá tuttugustu öld-
inni get ég nefnt Í verum eftir Theó-
dór Friðriksson og tvær ævisögur
gamalla kvenna: Ef hátt lét í
straumnið Héraðsvatna eftir Ólínu
Jónasdóttur og ævisögu Helgu Sör-
ensdóttur, sem skráð er af Jóni Sig-
urðssyni í Ystafelli. Allar þessar
bækur eru mjög fróðlegar og ágæt-
lega skrifaðar. Einnig lásum við
eitthvað af skáldskap frá seinni
tíma, svo sem eftir Jón Thoroddsen,
Jón Trausta, Einar H. Kvaran og
fleiri. Í leshringnum voru menn
sumir mjög fróðir um Íslandssögu,
þar get ég nefnt sérstaklega Pál
Líndal og Björn Th. Björnsson.
Skallagrímur gekk í endurnýjun
lífdaga við blindu eins félaga
Við lásum ekki mikið af nútíma-
skáldskap, þó kom það fyrir, við lás-
um t.d. dálítið af verkum Halldórs
Kiljans Laxness, svo sem Gerplu.
Lengi vel var Skallagrímur í góðu
gengi en einhverra hluta vegna lá þó
lesturinn niðri um nokkurt skeið,
þar til Halldór Rafnar missti sjón-
ina. Hann hafði alltaf verið sjón-
dapur en um fimmtugt missti hann
sjónina algerlega. Hann hafði tekið
lögfræðipróf á sínum tíma og unnið
við lögfræðistörf, það var eins og
gefur að skilja erfitt fyrir hann að
missa sjónina á miðjum aldri. En
svo fór hann á námskeið í Englandi
og „lærði að vera blindur“, eins og
hann sjálfur orðaði það. Eftir það
starfaði hann mikið fyrir Blindra-
félagið og að margvíslegum fé-
lagsstörfum, – nærri því eins og
hann væri sjáandi maður. Þorbjörg
kona hans studdi hann vel í öllum
þessum erfiðleikum og ferðaðist
með honum víða þar sem hann hélt
erindi og sótti ráðstefnur.
Blinda Halldórs varð til þess að
Skallagrímur gekk í endurnýjun líf-
daga. Ég tók eftir því að hann fylgd-
ist betur með en við hinir, það
heyrði ég ef eitthvað var rætt um
það sem lesið var. Hann mundi
gjörla allt sem lesið hafði verið
hvert kvöld.
Þarf góðar bækur til að
standast lestur í Skallagrími
Raunar finnst mér að við þennan
lestur hafi ég komist býsna nærri
því efni sem verið var að lesa hverju
sinni. Ég fékk nýtt mat á ýmsum
bókum. Oft var það í þá veru að ég
var ekki eins hrifinn af bókunum og
ég átti von á. Mér fannst það þurfa
að vera góðar bækur til að standast
það að vera lesnar hjá Skallagrími.
Þetta gilti t.d. um fornsögurnar. Við
lásum stundum bækurnar sem voru
að koma út hjá Fornritafélaginu, Jó-
hannes Nordal var kominn þar til
forustu. Við lásum Knýtlingasögu,
Bárðarsögu, Harðarsögu og Flóa-
mannasögu. Allar þessar sögur féllu
á prófinu hjá mér.
Svo fórum við að lesa Grettissögu
þegar þetta var búið og hún stóðst
prófið með mestu prýði. Einnig var
ég ákaflega hrifinn af Ólafs sögu
helga eftir Snorra Sturluson. Ég
hafði haft álit á henni en það hækk-
aði enn við það þegar hún var lesin
hjá Skallagrími. Ég fullyrði að hún
er best skrifaða sagnfræðirit sem
ritað var á miðöldum í öllum heimi.
Tók upp þykkjuna fyrir
Ólaf helga í Gerplu
Við lásum Gerplu og Sjálfstætt
fólk eftir Halldór Laxness. Ég hafði
lesið Gerplu þegar hún kom út og
verið að sumu leyti óánægður með
hana, einkum vegna Ólafs helga, ég
tók upp þykkjuna fyrir hann eins og
margir fleiri. Ég var þá að skrifa
mína doktorsritgerð um Fóst-
bræðrasögu og fannst Fóstbræðra-
saga betri en Gerpla. En þegar við
lásum Gerplu saman fannst mér hún
standast prófið ágætlega, hún þoldi
lesturinn vel, sem og Sjálfstætt fólk.
Hins vegar lásum við Íslenskan aðal
eftir Þorberg Þórðarson, hún stóðst
prófið ekki nógu vel. Mér fannst
gaman að heyra frásagnirnar frá
Akureyri en fannst hann ekki
standa sig nógu vel þegar söguhetj-
an fer suður, framhjá bæ hinnar
heittelskuðu. Við lásum einnig Svan-
inn eftir Guðberg Bergsson, hann
stóðst ekki prófið nógu vel.
Biblíuna lásum við einnig og hún
stóðst prófið nokkuð vel, en ekki var
ég nú samt mjög vel sáttur við Jobs-
bók. Við lásum að spámannabókun-
um. Veturinn var liðinn þegar þang-
að var komið. Þýðing Haraldar
Níelssonar er nokkuð þung en vönd-
uð, hann lagði áherslu á að hafa
textann sem mest orðréttan eftir
hebreskunni, en nú er um þessar
mundir að koma út ný þýðing og
léttari af Gamla testamentinu.
Ef ég ætti að velja bestu bæk-
urnar að mínu mati þá nefni ég
Njálu, Egilssögu og Grettissögu.
Ýmsir Íslendingaþættir eru mjög
snjallir – og síðast en ekki síst Ólafs
saga helga.
Þetta mat mitt á bókunum sem
við lásum er auðvitað byggt á til-
finningu minni, þetta er sem sé mín
einkaskoðun,“ segir Jónas.
Koma ennþá saman til að
lesa einu sinni í mánuði
Við félagar vorum auðvitað mis-
góðir upplesarar, sumir afbragðs-
góðir, svo sem Björn Th., Hjálmar
Ólafsson, kennari og fyrrverandi
bæjarstjóri í Kópavogi, og Ólafur
Stefánsson, ráðunautur hjá Búnað-
arfélaginu.
Eftir að aldur færðist yfir okkur
bekkjarfélagana hefur lesturinn
heldur strjálast. Við höfum lesið
saman einu sinni í mánuði. Við hitt-
umst þá heima hjá Halldóri Rafnar
og konu hans á Eir, þar sem þau
búa núna.
Af þeim tíu sem löngum voru í
Skallagrími eru nú fimm á lífi. Með
okkur hefur einnig verið síðustu ár-
in Páll Gíslason læknir, bekkjar-
bróðir okkar.
Nú erum við mest að lesa úr forn-
ritunum, það hæfir vel gömlum
mönnum.“
Jónas hefur komist að
nýjum niðurstöðum um Vínland
Jónas er sem kunnugt er afkasta-
mikill fræðimaður og er enn að.
„Ég vinn mest hér heima, hef þó
bás á Árnastofnun og fer þangað til
að fletta upp í bókum og drekka
kaffi með samstarfsfólki mínu,“ seg-
ir Jónas. „Helsta starf mitt er þó hjá
Fornritafélaginu og er að gera skýr-
ingar við Eddukvæðin, Vésteinn
Ólason á að skrifa formála að útgáf-
unni. Ég er kominn á seinni hluta
við þetta verkefni og gríp í það eftir
föngum. Einnig er ég sjálfskipaður
umsjónarmaður með ýmsum út-
gáfum hjá Fornritafélaginu og ráð-
gjafi manna sem vinna við þær. Ver-
ið er að gefa út konungasögur,
Þorleifur Hauksson er að vinna að
Sverrissögu, Ármann Jakobsson að
Morkinskinnu og Ólafur Halldórs-
son er að koma með Færeyingasögu
og Ólafssögu Odds munks.
Ég hef líka unnið ofurlítið að
„skönlitteratur“ í seinni tíð. Ég
skrifaði tvær sögur sem báðar eru
um fornöldina, önnur um danska
víkinga en hin einskonar ævisaga
Guðríðar Þorbjarnardóttur. Í sam-
bandi við þær skriftir fór ég að
skoða sögustaði og komst þá að
nýrri niðurstöðu um hvar Vínland
hefði verið. Um það hafa verið uppi
margar getgátur, fjörutíu og þrjár
slíkar hef ég heyrt um. Sjálfur hygg
ég að það hafi verið á austurströndu
Nýfundnalands.
Ég sá að það þýddi ekki annað ef
ég vildi sanna mál mitt en að finna
einhverjar minjar um fjós Guðríðar.
Ég fór að svo búnu að leita að því og
hef farið í fjóra leiðangra vestur. Í
þá þrjá fyrstu fékk ég með mér
fornleifafræðing – Bjarna Einars-
son, sem ég sagðist hafa valið af því
hann er svo fundvís á hof eða blót-
hús. Það var mikils virði að hafa svo
lærðan mann með í för. Hann hefur
mikinn áhuga á þessu og synir mínir
einnig sem með mér hafa farið. Einu
sinni kom með mér sænskur forn-
leifafræðingur til að taka ljósmynd-
ir. Vegna þessa hef ég leigt flug-
vélar, bíla og báta, það hefur verið
óskaplegur völlur á Jónasi þar
vestra. Ég hef myndað net af
áhugamönnum í kringum þetta
verkefni, að leita að fornminjum á
Vínlandsslóðum. Það er að vaxa mér
yfir höfuð og ég þarf að koma því yf-
ir á einhverja íslenska stofnun. Í því
sambandi hef ég talað við Margréti
Hallgrímsdóttur og Kristínu Huld.
Mig dreymir þó um enn eina Vín-
landsferð, því ég þykist hafa fengið
nýjan grun um það hvar rústirnar af
skála Þorfinns karlsefnis og Guð-
ríðar sé að finna.
Maður einn vestra heyrði hvað ég
væri að gera og sagði við mig: „Þú
getur nú alveg eins verið að leita að
saumnál í heystakki. Þótt víkingar
hafi verið hér fyrir 1000 árum þá
finnur þú þetta aldrei.“ Og hann
lýsti fyrir mér hvernig landið hefði
breyst í aldanna rás. Ég hélt um
þetta verkefni fyrirlestur í Uppsöl-
um fyrr í vetur og sagði þar: „Ég er
búinn að finna heystakkinn (þ.e.
landið) og á bara eftir að finna
saumnálina.“
Mig langar að halda fyrirlestur
um þetta efni hér á landi eftir ára-
mótin.“
Hjónin Sigríður Kristjánsdóttir og Jónas Kristjánsson.
gudrung@mbl.is
Morgunblaðið/Þorkell
Stúdentar frá MR 1943 og makar þeirra hittast einu sinni á ári, hér er hópurinn mættur á Grand hótel Reykjavík til að snæða af jólahlaðborði.