Morgunblaðið - 05.02.2006, Blaðsíða 83

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. FEBRÚAR 2006 83
MENNING
895-8966
SÝNINGIN HEFUR VERIÐ FRAMLENGD
Tíminn stefnir því miður aðeinsí eina átt og í vikunni sá égerlent fréttaskeyti þar sem
skýrt var frá því að ein af æsku-
hetjum mínum, kóreski listamað-
urinn Nam June Paik, væri látinn á
áttræðisaldri. Paik var heims-
frægur listamaður sem fór alla tíð
ótroðnar slóðir og var óumdeildur
frumkvöðull í svonefndri vídeólist.
Æskuhetju, segi ég, vegna þess
að mér eru í barnsminni mikil læti
sem urðu út af „tónleikum“ sem
haldnir voru í Lindarbæ í maí árið
1965 á vegum samtakanna Musica
Nova, sem höfðu það að markmiði
að kynna nútímatónlist hér á landi.
Ég var ekki hár í loftinu þegar þetta
gerðist og fylgdist því ekki grannt
með fréttaumfjöllun um málið. En á
heimilið var keypt vikublaðið Fálk-
inn og tæpum mánuði seinna birtist
þar löng umfjöllun um þennan und-
arlega listviðburð.
  
Af einhverjum ástæðum varð éghugfanginn af þessari umfjöll-
un og þeim Paik og sellóleikaranum
Charlotte Moorman, sem voru í
helstu hlutverkum. Sennilega vakti
það áhuga minn, að þarna var full-
orðið fólk að sulla í vatni og gera
ýmis skammarstrik sem okkur
krökkunum hefði ekki einu sinni
dottið í hug. Einnig var þessi ungi
og alvörugefni Asíumaður nokkuð
framandi og spennandi.
Ég á þetta eintak Fálkans enn og
hef stundum á liðnum áratugum
rifjað frásögn blaðsins upp fyrir
sjálfum mér eftir að hafa séð fréttir
um listsigra Paiks í útlöndum. Lýs-
ingin á tónleikunum, tilvitnanir í
blaðaskrif og fjöldi mynda, sem
birtist með greininni, eru líka af-
skaplega skemmtileg og koma mér
alltaf í gott skap.
Í Fálkanum er frásögnin höfð eft-
ir ónafngreindum áheyranda í Lind-
arbæ. Hann lýsir því fyrst þegar
hann kom í anddyri hússins þar sem
Paik sat og stjórnaði mannhæð-
arháu vélmenni, sem gaf frá sér tor-
kennileg hljóð og sáldraði baunum á
gólfið.
Tónleikarnir hófust með því að
eitthvert radíótæki fór í gang og
sendi frá sér óþægilegan tón sem
hélst drykklanga stund en dofnaði
síðan smátt og smátt. Paik settist þá
við píanó og lék samhengislausar
nótur um hríð en stóð síðan upp og
hneigði sig. Ekki kemur fram hvað
verkið hét, en eitt verkanna á tón-
leikunum mun hafa heitið Vögguv-
ísa 4 við Kristmann Guðmundsson
eftir Paik og var flutt þannig að
gripið var niður í bókum Krist-
manns og hver bókstafur kallaði á
ákveðinn tón.
  
Næsta atriði var þannig, að Paikbað viðstadda að snerta hver
annan í 10 mínútur. Á meðan sat Pa-
ik við píanóið og studdi við og við á
eina bassanótu „og heyrðust þá
hláturstíst utan úr salnum,“ segir
Fálkinn.
Síðan bað Paik viðstadda að gefa
frá sér hljóð eftir að hann hafði talið
upp að þremur. Í fyrstu atrennu
kom ekkert hljóð, í annarri atrennu
hósti og ræskingar en í þriðju til-
raun gáfu einhverjir frá sér óþol-
inmæðiurg – og lauk þá þessum
þætti.
Nú birtist Charlotte Moorman á
sviðinu og framdi ýmsar listir, svo
sem að binda teygju um hálsinn á
sellóinu, sprengja blöðru, sýna kvik-
mynd og brjóta gler á fallegri lands-
lagsmynd.
Og þá kom hápunktur tónleik-
anna: „Paik settist nú við píanóið og
sló nokkrar nótur með löngum
þögnum á milli – svo löngum að
hann settist við og við út í sal hjá
áhorfendum og í eitt skiptið fór
hann fram á gang. Í næsta atriði tók
Paik pappírsstranga og vatt ofan af
honum, lagðist síðan á fjóra fætur
og dýfði höfðinu ofan í fötu með
blárri litarupplausn og málaði síðan
renninginn með rennblautu höfð-
inu. Að því loknu tók hann renning-
inn, setti hann um herðar og háls,
settist við píanóið og sló nokkrar
nótur. Um leið og hann stóð upp
leysti hann buxurnar niðrum sig svo
skein í beran afturhlutann, settist
síðan á stól framarlega á sviðinu og
sneri afturendanum fram í sal – sit-
ur þannig góða stund og mjakar sér
hægt og hægt hálfhring í stólnum
þar til hann snýr orðið að áhorf-
endum, stendur upp, girðir sig og
hneigir sig.
Eftir þetta ókyrrðust áheyrendur
og gengu sumir út,“ segir Fálkinn.
Blaðið segir að ljósmyndarinn
hafi ekki náð mynd af því þegar
Paik sýndi á sér óæðri endann en
teikning fylgir sem er sögð gerð
samkvæmt lýsingu sjónarvotta.
Paik átti eftir að busla meira í
þvottabalanum og drekka vatn úr
skó sínum og Moorman klifraði m.a.
upp í stóra tunnu fulla af vatni og
spilaði síðan rennvot á sellóið.
„Undir lokin skeðu þau undur að
þau slógu samstillta hljóma á píanó
og celló.“
Gagnrýnendur íslensku blaðanna
á þessum tíma voru alveg sammála
um að þessir tónleikar hefðu verið
hið mesta hneyksli. Morgunblaðið
talaði um skrípalæti trúða, gagn-
rýnandi Tímans birti umsögn undir
fyrirsögninni Bossa-Nova og sagðist
hefðu getað étið hattinn sinn upp á
að Musica Nova ætti ekki eftir að
standa fyrir strip-tease-sýningu.
Gagnrýnandi Þjóðviljans sagði að
eina atriðið, sem verulega var gam-
an að á þessari hálfrar þriðju
klukkustundar sýningu, hafi verið
þegar Atli Heimir Sveinsson var að
kjótla vatni yfir sviðið í ofurlítilli
rauðri plastskjólu og hella í tunnuna
sem kvenmaðurinn skyldi baða sig í.
Þetta kunni skopskyn áhofenda að
meta enda var þá óspart klappað.
  
Paik og Charlotte áttu raunar eft-ir að hneyksla áhorfendur víð-
ar en á Íslandi og árið 1967 var Mo-
orman handtekin eftir sýningu á
Opera Sextronique eftir Paik og
ákærð fyrir ósiðlega framkomu;
hún var víst nokkuð fáklædd á svið-
inu. Paik, sem var hámenntaður
tónlistarmaður og listfræðingur,
vildi með tónlistargjörningum sín-
um hrista upp í viðteknum hefðum,
bregða á leik með eðli tónlistar og
annarrar listar og spila á skynfæri
áhorfenda. Honum tókst að minnsta
kosti að koma Íslendingum á óvart,
þar á meðal stjórn Musica Nova,
sem sendi frá sér yfirlýsingu í kjöl-
farið þar sem sagði:
„Varðandi seinustu heimsókn
(cellóleikkonu, Kóreumanns og
gervikarls) vill stjórnin taka fram,
a) að fólkið átti leið hér um,
b) að það hefur komið fram á veg-
um hliðstæðra samtaka í nágranna-
löndunum,
c) að blaðadómar lögðu áherzlu á
hæfileika frk. Moorman til að túlka
hina ágætustu samtímatónlist.
Það ætti að vera óþarfi að benda
á það, að háttalag seinustu „gesta“,
þegar til kastanna kom, var alger-
lega óskylt markmiði félagsins, nán-
ar sagt ófyrirsjáanlegt slys.
Markmið MUSICA NOVA er
kynning á góðri samtímatónlist,
með aðstoð hinna færustu fáanlegra
túlkenda, innlendra og erlendra.“
Bossa-nova-takt-
ur í þvottabala
’Blaðið segir að ljós-myndarinn hafi ekki náð
mynd af því þegar Paik
sýndi á sér óæðri endann
en teikning fylgir sem
er sögð gerð samkvæmt
lýsingu sjónarvotta.‘
gummi@mbl.is
AF LISTUM
Guðmundur Hermannsson
Mynd/Gestur Einarsson
Gervikarlinn og Kóreumaðurinn.
Þjóðminjasafnið/Gestur Einarsson
Paik situr við píanóið rennblautur og útataður í froðu, tottandi snuð.
Þjóðmynjasafnið/Gestur Einarsson
Ungfrúin kemur úr baðinu, stóð undir þessari mynd í Fálkanum.