Morgunblaðið - 05.02.2006, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 5. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
A
ndfætlingar okkar, Nýsjá-
lendingar, hafa vakið
heimsathygli á undan-
förnum árum fyrir frá-
bæra kvikmyndagerð.
Sjálfsagt kemur Peter
Jackson, höfundur
Hringadróttinsþrenn-
unnar, fyrst upp í hugann, en nafn Niki Caro
er skammt undan. Myndin hennar Whale Ri-
der (’02) er sannkölluð kvikmyndaperla, ein
af þeim frumlegri og eftirminnilegri á síðari
árum. Á dulmagnaðan hátt fléttar hún nú-
tímann saman við fortíð og framtíð maoría,
frumbyggja Nýja-Sjálands, og byggir fram-
vinduna á og utan um forna þjóðsögn sem
enn lifir á meðal þeirra. Söguhetjan er 12 ára
stúlka, sonardóttir höfðingja ættbálksins,
hún berst gegn fordómum og hefðum sem
ríkt hafa hjá fólkinu hennar í garð kvenna.
Myndin er því bæði stórbrotin alþjóðleg
dæmisaga og mikilvægt innlegg í jafnréttis-
baráttu kynjanna.
Frá Nýja-Sjálandi til norðurríkjanna
Kvikmyndahúsgestir biðu spenntir eftir
næstu (og fimmtu) mynd Caro og kom ekki á
óvart að fyrir valinu varð North Country,
handrit Michaels Seitzmans, sem er lauslega
byggt á Class Action: The Story of Lois Jen-
sen and the Landmark Case That Changed
Sexual Harassment Law, bók eftir Clöru
Bingham. Eins og nafnið bendir til fjallar
myndin um eitt frægasta sakamál síðari ára í
vesturheimi og það fyrsta sinnar tegundar.
Þar fór námuverkakonan Lois Jensen með
sigur af hólmi í veigamiklu tímamótamáli, því
fyrsta sem Bandaríkjakona höfðar á hendur
karli fyrir kynferðislega áreitni.
Í North Country er sögunni lítillega breytt
og löguð að kvikmyndaforminu. Hún hefst á
því er Josey Aimes (Charlize Theron), ný-
skilin ung kona, kemur aftur á heimaslóðir í
norðurhluta Minnesota, í leit að vel launaðri
atvinnu. Hún er einstæð móðir með tvö börn
á framfæri svo hún snýr sér þangað sem
hæstra launa er von, í járnnámurnar. Þær
hafa verið undirstöðuatvinnuvegur íbúanna
um aldir, þar ríkir mikil samheldni og bróð-
urþel, bæði á og utan hrikalegs vinnustað-
arins, en eitt ljón liggur í vegi Aimes, og það
er risavaxið: Svo lengi sem elstu menn muna
hafa námurnar verið mannaðar körlum.
Aimes er hvött til dáða af Glory (Frances
McDormand), gamalli vinkonu og einni sára-
fárra kvenna sem vinna í járngrýtinu. Aimes
fær eitt erfiðasta og hættulegasta starfið, að
sprengja járnið úr bergstáli námaveggjanna.
Hún tekst á við erfiðleikana og hætturnar af
meðfæddri harðfylgni en hún er ekki viðbúin
síbylju linnulausra ónota og þess síaukna
kynferðislega áreitis sem mætir henni frá
hendi karlpeningsins, vinnufélaga hennar.
Tímarnir eru erfiðir og karlarnir eru ekki
par hrifnir af því að fá konur í samkeppnina
um þau fáu störf sem losna á þeirra eigin
aldagamla yfirráðasvæði. Annaðhvort verða
kvensurnar að láta allt yfir sig ganga mögl-
unarlaust eða hypja sig upp á yfirborðið.
Þegar Aimes kvartar undan meðferðinni
sem hún má þola af vinnufélögunum mætir
hún algjörri mótstöðu. Ekki aðeins frá námu-
mönnunum heldur öllu samfélaginu sem nú
sem fyrr lokar eyrum og augum fyrir sann-
leikanum. Þeirra á meðal fjölskylda hennar
og vinir, sem óttast að umræðan komi aðeins
róti á fastmótaðar hefðir og leiði einungis illt
af sér.
Aimes lætur engan bilbug á sér finna þótt
fórnarkostnaðurinn hlaðist upp. Hún og
hennar nánustu fá að súpa seyðið af ákvörð-
unum þessarar viljasterku konu, sem spyrnir
við fótum og ver sinn rétt þótt hún standi ein
á móti öllum. Þegar öll sund virðast lokuð
leitar hún á náðir lögfræðingastéttarinnar og
fær loks til liðs við sig náunga að nafni Bill
White (Woody Harrelson), sem sjálfur er
fullur efasemda um málalokin.
Fjórar konur
Það er harla óvenjulegt að þrjár stór-
leikkonur fái að láta ljós sitt skína í sömu
myndinni, þar að auki komnar af tánings-
árum, og undir leikstjórn fjórðu konunnar.
North Country er fjarska vel mönnuð þar
sem þær fara fremstar í flokki Theron,
McDormand og Sissy Spacek, þrjár stórkost-
legar leikkonur sem eiga það sameiginlegt að
hafa hampað Óskarsverðlaununum. Tvær
þeirra fengu síðan óskarsverðlaunatilnefn-
ingu á dögunum fyrir frammistöðu sína í
North Country; Theron fyrir bestan leik í að-
alhlutverki og McDormand fyrir bestan leik í
aukahlutverki.
Charlize Theron er í innsta hring fram-
úrskarandi leikkvenna samtímans og hefur
náð því marki með því að þora, þó svo að
glæsilegt útlitið eitt hefði tryggt henni frægð
og frama. Hún hefur leikið hin óskyldustu
hlutverk, frá hefðarkonum af suðurríkjaaðli
til verkakvenna í New York, og margsannað
að hún er annað og meira en enn eitt fríð-
leikssnjáldrið í kvikmyndaheiminum. Þessi
hæfileikakona hóf ferilinn sem sýningar-
stúlka í heimalandinu, Suður-Afríku, áður en
hún hélt til Bandaríkjanna sem dansari hjá
Joffrey-dansflokknum.
Þrátt fyrir mikinn stjörnufans vakti
Theron verðskuldaða athygli í fyrsta kvik-
myndahlutverkinu á ferlinum, lék vinkonu
James Spaders í 2 Days in the Valley. Hún
er einnig minnisstæð sem hin föngulega eig-
inkona ungs og upprennandi lögfræðings
(Keanu Reeves) sem lendir í klónum á sjálf-
um myrkrahöfðingjanum (Al Pacino) í The
Devil’s Advocate.
Leikkonan færði sig upp á skaftið í Cele-
brity (’98), mynd Woodys Allens um mann-
lífið í New York. Allen gaf henni gott hlut-
verk og Theron gerði engin mistök og „stal“
myndinni, sem var, að hætti leikstjórans,
skipuð úrvalsleikurum. Af öðrum mikil-
vægum hlutverkum Theron næstu árin má
nefna Mighty Joe Young, The Cider House
Rules, Men of Honour og Curse of the Jade
Scorpion, önnur mynd gerð af Allen.
Theron hefur verið afkastamikil frá upp-
hafi og margar myndir frá þessum fyrstu ár-
um hennar gerðu ekki mikið fyrir leikkon-
una; The Astronaut’s Wife (’99), The Legend
of Bagger Vance (’00), Reindeer Games (’00),
The Yards (’00) og Sweet November (’01)
mörkuðu lítil spor í kvikmyndasöguna.
Eftir Waking Up in Reno (’02) og The
Italian Job (’03) var komið að Monster (’03),
myndinni sem færði Theron Óskars-
verðlaunin og virðingu þeirra sem máli
skipta í kvikmyndaheiminum. Leikkonan er
nánast óþekkjanleg úr fyrri myndum, í hlut-
verki samkynhneigðrar gleðikonu og fjölda-
morðingja sem drap mann og annan í Flór-
ídaríki á árunum í kringum 1990. Konan,
Aileen Wuornos, sem verður minnst sem
einnar þeirra fyrstu sem urðu raðmorðingjar
í litríkri glæpasögu Bandaríkjanna, varð um-
ræddasta persónan á þessum tíma, sann-
kölluð „ófreskja“, eins og nafnið bendir til.
Theron, sem bæði fitaði sig og naut frábærr-
ar förðunarvinnu til að líkjast heldur skugga-
legri konunni sem mest, ávinnur engu að síð-
ur samúð með ógæfusamri manneskju sem
var fórnarlamb heimilisofbeldis, sifjaspella á
unga aldri og gerðist vændiskona aðeins 13
ára gömul. Persónan sem Theron skapar
nístir hjartað, hún og mótleikari hennar,
Christina Ricci, skapa eitthvert brjóst-
umkennanlegasta og daprasta par kvik-
myndanna.
Theron var einn af ljósu punktunum í The
Life and Times of Peter Sellers (’05), þar
sem hún leikur sænska smástirnið Britt Ek-
land, og hlaut að launum SAG-, Emmy- og
Golden Globe-tilnefningar. Næst sjáum við
Theron í Aeon Flux (’05), en um þessar
mundir er hún að hefja leik í The Brazilian
Job, þar sem hún vinnur undir stjórn F.
Gary Gray, sem leikstýrði Monster.
Frances McDormand er bíógestum vel
kunn, ekki síst úr nokkrum bestu myndum
eiginmannsins, Joels Coens. Hún er viður-
kennd sem ein í fremstu röð kvikmyndaleik-
ara samtímans, ekki síst fyrir óskarsverð-
launaða frammistöðu sína í klassíkinni
Fargo. McDormand hefur leikið til viðbótar í
Coenmyndunum Blood Simple, Raising Ari-
zona og The Man Who Wasn’t There. Leik-
konan hefur einnig gert garðinn frægan í Al-
most Famous (’00) sem færði henni fjölda
verðlaunatilnefninga; Lone Star (’96), snilld-
arverki Johns Sayles, og hún er ógleymanleg
sem truntan í Short Cuts (’93) eftir Altman.
Leikkonan er eftirlæti fleiri afbragðsleik-
stjóra því Sam Raimi valdi hana í aðalkven-
hlutverk Darkman (’90). Hún leikur eina
konuna í stríðsfangabúðum Japana í Para-
dise Road (’97) eftir Bruce Beresford; John
Boorman leikstýrir henni í Beyond Rangoon
(’95), en hvað eftirminnilegust er hún í Miss-
issippi Burning (’88), marglofuðu suður-
ríkjadrama Alans Parkers, og þá er fátt eitt
talið.
Langur og litríkur ferlill
Sissy Spacek er þriðja stórleikkonan sem
kemur við sögu North Country. Hún hefur
fengið Óskarsverðlaunin, fimm óskarstilnefn-
ingar til viðbótar og þrenn Golden Globe-
verðlaun, svo eitthvað sé nefnt.
Spacek á langan og litríkan feril, sem hófst
með stórvirkinu Badlands (’73) eftir Terrence
Malick. Fyrstu óskarsverðlaunatilnefninguna
hlaut hún fyrir leik í titilhlutverki hrollvekj-
unnar Carrie (’76) eftir Brian De Palma og
hún hefur sannarlega unnið marga sigra síð-
ustu þrjátíu árin. Árið 1980 vann leikkonan
fjölda verðlauna, þeirra á meðal Óskar og
Golden Globe fyrir óaðfinnanlegan leik sem
söngkonan Loretta Lynn í The Coal Miner’s
Daughter. Spacek lét ekki þar við sitja og
hlaut óskarstilnefningu þegar árið eftir fyrir
magnaða túlkun í The Raggedy Man, undir
leikstjórn eiginmannsins, Jacks Fisks. Þriðju
Óskars- og Golden Globe-tilnefningarnar
komu ári síðar, að þessu sinni fyrir hlutverk
konu sem heldur ásamt tengdaföður sínum til
ónefnds Suður-Ameríkuríkis í leit að manni
sínum, sem er „týndur“ – Missing.
Árið 1987 fékk Spacek einróma lof fyrir
yndislegan leik í Crimes of the Heart, og
hlaut m.a. að launum Golden Globe; enn
fremur hin eftirsóttu verðlaun Samtaka
gagnrýnenda í New York, auk mýgrúts til-
nefninga. Síðast hlaut hún óskarstilnefningu
fyrir nístandi túlkun á móður sem syrgir
myrtan son sinn í In the Bedroom (’01). Í
North Country leikur Spacek móður sögu-
hetjunnar.
Sem fyrr segir beindi Whale Rider sjónum
umheimsins að nýsjálenska leikstjórann Niki
Caro. Hún er tvímælalaust með þeim eft-
irtektarverðustu í þröngum en sívaxandi hópi
kvenna í leikstjórastóli í dag. Hún var þrítug
þegar Memory and Desire, frumraunin henn-
ar, var heiðruð á Cannes árið 1998. Áður
hafði hún verið kjörin besta mynd ársins í
heimalandinu. Caro, sem er vel menntuð í
sínum fræðum frá Swinburne-kvikmynda-
skólanum í Melbourne, hefur einnig hlotið
mikið lof fyrir stuttmyndagerð og sjónvarps-
þætti.
Norðlenska námuverkakonan
Nýjasta mynd Niki Caro, leikstjóra Whale Rider, nefnist North Country, rómað verk um kröpp kjör, kvenréttindabaráttu og kynferðislega áreitni í karla-
veldinu, járngrýtisnámunum í norðurhluta Minnesota. Sæbjörn Valdimarsson fjallar um myndina og konurnar fjórar sem eru í aðalhlutverkum aftan
sem framan við tökuvélarnar. Tvær þeirra hlutu Óskarsverðlaunatilnefningu í vikunni en myndin verður frumsýnd hérlendis á föstudag.
Charlize Theron
og Frances
McDormand í
karlaveldinu,
járngrýtis-
námunum.
Glory (McDormand) ræðir við
lögfræðinginn White sem leik-
inn er af Woody Harrelson.
saebjorn@heimsnet.is
Bobby Sharp (Jeremy Renner), gamall skólabróðir Josey,
er fremstur í flokki þeirra sem áreita hana í námunum.
Renner fer með hlutverk Freds í A Little Trip to Heaven.
Annaðhvort verða
kvensurnar að láta
allt yfir sig ganga
möglunarlaust eða
hypja sig upp á
yfirborðið.
Josey Aimes
(Charlize
Theron) er
ung og ein-
stæð tveggja
barna móðir.