Morgunblaðið - 05.02.2006, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 5. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hugmyndir um framtíð Íslands eruí stöðugri þróun. Mikil umræðaundanfarin misseri litast ekkisíst mikið af því hvaða stefnueigi að taka í atvinnumálum og
uppbyggingu á landsbyggðinni. Ljóst er að
ekki eru allir á einu máli um framtíð landsins,
mikið hefur verið deilt og ólíkar skoðanir um
hvaða leiðir eigi að velja.
Eitt er þó víst, að öll getum við lagt okkar
af mörkum til að hafa áhrif á framtíð þessa
lands og í því sambandi eru hönnuðir að sjálf-
sögðu ekki undanskildir.
Grundvöllur þess að framleiðsla og iðnaður
geti blómstrað á Íslandi felst ekki í því að við
getum framleitt ódýrar vörur sem keppa við
fjöldaframleiðsluna frá til dæmis Kína. Ís-
lenskar vörur eiga að búa yfir sérstöðu sem
felst í hönnun, gæðum og uppruna, þannig
verða þær samkeppnishæfar. Það skiptir máli
að vita hvar og hvernig varan er framleidd og
hvaða hráefni eru notuð. Alþjóðavæðingin
hefur sínar góðu hliðar en um leið kallar hún
líka á mikilvægi þess að varðveita sérstöðu
hvers lands og nýta með því að virkja og
styðja það sem við höfum úr að vinna hér á
landi.
Út um allt land leynast verksmiðjur, verk-
stæði, framleiðslufyrirtæki og alls kyns iðn-
aður. Sum fyrirtækin eru lítil, önnur stór og
nokkur eru með framleiðslu á heimsmæli-
kvarða. Þarna eigum við ýmis tól og tæki en
umfram allt vinnur þarna fólk með mikla
þekkingu og reynslu í sínu fagi. Þessa reynslu
og þekkingu er hægt að virkja á svo ótrúlega
marga vegu með nýsköpun og vöruþróun. Þar
koma hönnuðir til sögunnar. Starf hönnuðar-
ins felst einmitt í nýsköpun og vöruþróun.
Með því að sameina hönnuði og krafta og
þekkingu íslensks iðnaðar er hægt að skapa
einstaka og arðbæra vöru. Samstarf af þessu
tagi getur skapað nýja möguleika, ímynd og
markhóp fyrirtækis en síðast en ekki síst
skapað framtíð og atvinnu á viðkomandi stað.
Íslenskur iðnaður hefur á síðustu árum átt
verulega átt undir högg að sækja. Tökum sem
dæmi íslenska ullariðnaðinn. Milli 1970 og 80
voru í það minnsta 20 prjóna- og saumastofur
um land allt. Prjónaiðnaður var í blóma og út-
flutningur á íslensku ullinni öflugur. Í dag eru
þær hins vegar aðeins sex og eiga stöðugt
undir högg að sækja. Á Skagaströnd stendur
vefnaðarverksmiðjan tóm!
Það er augljóst að eitthvað hefur farið úr-
skeiðis og hátt gengi íslensku krónunnar í
dag gerir stöðu útflutningsiðnaðar enn erf-
iðari. Hér þurfa stjórnvöld að marka skýra
stefnu.
Með innkomu hönnunar í íslenskt atvinnulíf
er hægt að breikka enn frekar ímynd okkar
og styrkleika inn á við jafnt sem út á við.
Hönnuðir geta komið inn í verksmiðjur eða
fyrirtæki og nýtt þá starfsemi sem fyrir hendi
er og með vöruþróun og ímyndasköpun geta
þeir víkkað markhópinn og aukið verðmæti
fyrirtækisins.
Greinarhöfundur er sjálfur þátttakandi í
vöruþróunarverkefni fyrir ullariðnaðinum er
nefnist Vík Prjónsdóttir. Verkefnið er sam-
starfsverkefni fimm hönnuða (sem eru auk
greinarhöfundar, Brynhildur Pálsdóttir, Egill
Kalevi Karlsson, Hrafnkell Birgisson og Þur-
íður Rós Sigurþórsdóttir) og Víkurprjóns í
Vík í Mýrdal. Markmið verkefnisins er að
nýta þá tækni, þekkingu, og framleiðslumögu-
leika sem fyrir eru til að skapa íslenskar ull-
arvörur byggðar á íslenskri arfleifð. Með
þessari vöruþróun er verið að skapa nýja
ímynd fyrir framleiðslu Víkurprjóns og leita
nýs markhóps fyrir vöruna. Markhóps sem
gerir kröfur um sérstæða hönnun, gæði og
rekjanleika. Þetta er í raun sá markhópur
sem allir framleiðendur og útflytjendur í
landinu eiga að horfa til.
Kröftugir klasar
Til að styrkja enn frekar og byggja upp
kröftugt samfélag þá er hugmyndafræði sem
byggist á að mynda klasa áhugaverð. Vífill
Karlsson hagfræðingur hefur rannsakað klasa
og segir meðal annars: „Klasar eru formlegt
eða óformlegt samstarf fyrirtækja sömu at-
vinnugreinar eða henni tengd. Samstarfið
getur verið á ýmsum sviðum, allt frá sameig-
inlegum innkaupum til sameiginlegs dreif-
inets eða á sviðum hönnunar og markaðs-
setningar. Samstarfið getur jafnvel verið milli
fyrirtækja sem eru í bullandi samkeppni. Með
klasamyndun getur myndast skapandi og
hvetjandi samfélag í tiltekinni atvinnugrein.
Það sem aðgreinir klasasamstarf frá venju-
legu samstarfi er þekkingaryfirfærsla og upp-
bygging tengslanets. Klasasamstarf þróast
gjarnan í tengslum við samkeppnisstöðu
hvers landssvæðis.“
Til þess að einfalda og heimfæra flókinn
hlut þá er hér algjörlega ímyndað dæmi fyrir
ullariðnaðinn. Gefum okkur það út frá sam-
keppnisgreiningu landshluta að ullariðnaður-
inn myndi henta best á Suðurlandi. Þá væri
æskilegt að uppbygging opinbera stofnana og
fyrirtækja tengd iðnaðinum myndi fara fram
á svæðinu. Hægt er að nefna fyrirtæki eins og
Ístex hf. (Íslenskur textíl iðnaður sem fram-
leiðir ullarband), Handprjónasamband Ís-
lands, Húsmæðraskóli Íslands, handa-
vinnusafn í tengslum við Skógasafnið,
gestavinnustofur fyrir hönnuði og myndlist-
armenn sem vinna með ull eða prjón. Prjóna-
stofurnar væru ennþá staðsettar á sínum
stöðum en gætu sameinast um hönn-
unarvinnu með því að fá hóp hönnuða til að
hanna fyrir þær allar. Hver prjónastofa fengi
þó sína ímynd og séreinkenni en þau væru
unnin út frá kjarna samvinnunni. Prjónastof-
urnar gætu síðan komið upp prjónakaffi-
húsum til að auka enn frekar áhuga fólks á
þessari grein en fyrirmyndin kemur frá
Bandaríkjunum þar sem svokölluð „knitting
cafés“ hafa náð ótrúlegum vinsældum.
Fyrirmyndir
Til þess að byggja upp hvetjandi samfélag
þurfa stjórnvöld að taka þátt. Til þess þurfa
þau að hafa þor og hafa trú á verkefninu en
til þess að þora og hafa trú þarf fyrirmyndir
sem hægt er að horfa til. Margir hafa talað
um Finnland í þessu samhengi og hafa Finnar
svo sannarlega sýnt að með því að fjárfesta í
og styðja menntun, hugvit og hönnun þá hef-
ur þeim tekist að byggja upp sterkt samfélag
með ríka sérstöðu.
Það er heldur ekki tilviljun að Hollendingar
eru á meðal fremstu þjóða í framúrskarandi
hönnun, það var ákvörðun!
Um miðja 19. öldina tók hollenska ríkið þá
ákvörðun að fjárfesta í hönnun og arkitektúr.
Ástæða hollenska ríkisins var sú að landið
vildi byggja upp og búa til hollenska sérstöðu
sem mundi skera sig úr frá stórþjóðunum í
kring. Markviss uppbygging hófst og stendur
hún enn yfir. Í því sambandi eru nokkur at-
riði sem áhugavert er að benda á. Í fyrsta lagi
fá stjórnmálamenn og aðrir ráðunautar
fræðslu og fyrirlestra og síðast en ekki síst
fara þeir í vettvangsferðir til að skoða hönnun
og arkitektúr. Þetta er grundvöllur þess að
þeir átti sig á þeim verðmætum og mögu-
leikum sem eru fólgnir í þessum greinum.
Í öðru lagi fær ríkið hönnuði og arkitekta
til að vinna fyrir sig verkefni sem felast oft og
tíðum í því að vinna að vöruþróun eða að
skapa heildarímynd stofnana í eigu ríkisins.
Í dag er meðvitund almennings á þessu
sviði orðin það sterk í Hollandi að einkarekin
fyrirtæki leita óhikað til hönnuða og arki-
tekta. Hönnun, arkitektúr og myndlist hafa
skapað Hollendingum sterka og meðvitaða
þjóðarímynd. (Áhugaverð bók um þetta mál-
efni er: False Flat; Why Dutch Design is so
Good, Phaidon, 2004.)
Lógó Íslands?
Nú 62 árum eftir að Íslendingar urðu sjálf-
stæð þjóð er áhugavert að hugsa um hver
ímynd landsins er. Hvernig viljum við að hún
verði?
Ímynd tiltekins lands hlýtur að mótast af
styrkleika þess á ákveðnum sviðum. Sjávar-
útvegur hefur verið eitt af aðalsmerkjum Ís-
lendinga og erum við vel þekkt fiskveiðiþjóð.
Á undanförnum árum hefur hins vegar verið
áhugavert að fylgjast með hvernig íslenskri
tónlist hefur tekist að skapa okkur nýja og
spennandi ímynd.
Það má aldrei gleyma því að við höfum val
um framtíð þessa lands. Hvað viljum við? Á
framtíðarstefna að stýrast af þröngsýni eða
víðsýni? Viljum við að stóriðjuver séu bjarg-
vættir þjóðarinnar þar sem verðmætasköp-
unin er hverfandi lítil eða viljum við horfa
lengra og viðhalda fjölbreyttu atvinnulífi.
Ákvörðun okkar skiptir máli því hún snýst
um það að velja í hvernig samfélagi við viljum
búa í.
Hvað ætlum við að gera að lógói Íslands?
Hugsum til framtíðar og tökum víðsýna
stefnu á skapandi séríslenskan og umfram allt
arðbæran iðnað. Framtíðarsýn sem þessa
geta hönnuðir tekið virkan þátt í að skapa.
Hver er ímynd Íslands?
Í hlutarins eðli Til þess að byggja upp hvetjandi samfélag þurfa stjórnvöld að taka þátt. Til þess þurfa þau að hafa þor og hafa trú á verkefninu, en til
þess að þora og hafa trú þarf fyrirmyndir sem hægt er að horfa til, segir Guðfinna Mjöll Magnúsdóttir, sem hvetur til aukinnar þátttöku hönnunar í þró-
un framtíðarmyndar Íslands. Íslenskar vörur eigi líka að búa yfir sérstöðu sem felist í hönnun, gæðum og uppruna svo þær verði samkeppnishæfar.
Höfundur er vöruhönnuður.
hannar@mbl.is
Gu
ðfi
nn
a M
jöl
l M
ag
nú
sd
ótt
ir