Morgunblaðið - 05.02.2006, Blaðsíða 38

38 SUNNUDAGUR 5. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Veiðigræjur á heildsöluprís!
Lagersala í nokkra daga
Við rýmum til fyrir nýju vörunum.
Við seljum stangir, hjól, vöðlur, skó, jakka og margt
fleira á heildsöluprís í nokkra daga í Skeifunni 8
Skeifan 8 – gengið inn á hlið hússins
Ótrúlega ótrúlegt verð
Opið aðeins í tvo daga
Sunnudag frá 13 til 18
Mánudag frá 13 til 19
Að undanförnu hefur mikiðverið rætt um hlutverkViðeyjar í fortíð, nútíðog framtíð; hvort eigi aðhafa þar íbúðarbyggð,
stuðla að fjölgun ferðamanna með
tilheyrandi afþreyingu, koma fyrir
útilistaverkum á eyjunni eða leyfa
henni að vera eins og hún er. Í kjöl-
farið hefur saga eyjarinnar verið rifj-
uð upp og tíndir til helstu merkisat-
burðir. Einn er þó sá atburður sem
ég hef hvorki heyrt né séð minnst á;
barnaheimili sem Bjarnfríður Ein-
arsdóttir ljósmóðir rak í Viðey sumr-
in 1937 og 1938. Mig langar í nokkr-
um orðum að segja frá heimili þessu
að því marki sem vitneskja mín og
heimildir leyfa.
Bjarnfríður Einarsdóttir
Bjarnfríður Einarsdóttir fæddist í
Norður-Gröf á Kjalarnesi 17. ágúst
1897. Hún lauk ljósmóðurprófi árið
1919 og stundaði framhaldsnám í
Danmörku í ljósmóður- og barna-
hjúkrun árin 1922–1924. Jafnframt
hjúkrun og ljósmóðurstörfum stund-
aði hún hannyrðanám í Reykjavík og
Danmörku og kenndi auk þess út-
saum samhliða ljósmóðurstörfum.
Hún hélt hannyrðasýningu árið 1950
á verkum sínum í Þjóðminjasafninu.
Árið 1926 hlaut hún verðlaun fyrir
jurtalitað teppi í samkeppni sem árs-
ritið Hlín efndi til. Í anddyri Mos-
fellskirkju hangir útsaumsmynd eft-
ir Bjarnfríði en myndefnið er sótt í
Markúsarguðspjall og fjallar um líf-
gjöf Jesú til dóttur Jarusar.
Sumarheimili í Viðey
Í viðtali við Bjarnfríði, sem birtist í
Morgunblaðinu árið 1965, kemur
fram að henni „datt einu sinni í hug
að taka sér sumarfrí og til þess að
vera ekki ein tók hún með sér nokkur
börn“. Hún auglýsti í Morgunblaðinu
eftir börnum til sumardvalar í Viðey
vorið 1937. Viðbrögðin við auglýsing-
unni voru afar góð og þagnaði ekki
síminn hjá henni þann daginn. Vorið
eftir ákvað Bjarnfríður að bjóða upp
á sumardvöl í annað sinn og þá hljóð-
aði auglýsingin í Morgunblaðinu á
þessa leið: „Vegna fjölda áskorana
verður barnaheimilið sem starfrækt
var í Viðey í fyrra starfrækt aftur í
sumar. Nokkur pláss laus.“
Börnin voru á aldrinum þriggja til
tíu ára. Fyrsta sumarið var hún með
tíu börn, næsta tuttugu og síðasta
sumarið, en þá var sumarheimili
Bjarnfríðar starfrækt á Ásum í
Gnúpverjahreppi, voru börnin orðin
þrjátíu. Í viðtalinu kemur enn frem-
ur fram að Bjarnfríður skipulagði
heimilið sem nokkurs konar baðstað
eða hressingarhæli. Börnin stund-
uðu mikið sjó- og sólböð „en sjálf var
ég þó skussi í sundi. Svamlaði þó allt-
af með“ er haft eftir Bjarnfríði.
Börnin tíndu skeljar, kuðunga og
steina en í margbreytileika sínum
ber sjórinn „alltaf á land gnægð af
nýju í stað þess sem tekið er“. Hún
segir jafnframt frá því að alltaf hafi
verið næg verkefni fyrir börnin þótt
engin leikföng hafi verið tiltæk:
„Gnægð er leikfanga í náttúrunni
sjálfri á Íslandi.“ Ekki þurfti að
benda börnunum oftar en einu sinni
á efni til leikfanga í náttúrunni enda
fundu þau strax sjálf hvar leita
skyldi.
Í vondum veðrum saumuðu stúlk-
urnar föt á dúkkurnar sínar. Dreng-
irnir létu hins vegar veðrið ekki á sig
fá heldur gölluðu sig og hlupu úti
með flugvélar sem þeir smíðuðu úr
rekaviði. Bjarnfríður lagði áherslu á
að börnin kynntust náttúrunni og
fylgdust með fuglum, hreiðurgerð
þeirra og ungum, en mikið fuglalíf
var og er í Viðey; „þá var stiklað á
tánum til að fuglinn flygi ekki upp“,
segir í viðtalinu.
Bjarnfríður gerði að umtalsefni
gagnrýnisraddir sem telja það
þvingun að fylgst sé með börnum.
Hún var ekki sammála því og lagði
áherslu á að börnin fyndu fyrir því að
fylgst væri með þeim, því að „þá
venjast þau á að gæta sín og vanda
allt sitt dagfar“. Aldrei sagðist
Bjarnfríður hafa litið af börnunum
„til þess að vera til taks ef eitthvað
slettist upp á vinskapinn milli þeirra
sem þó sjaldan var“. Að lokum kem-
ur fram í viðtalinu að hvorki Bjarn-
fríður né aðstoðarstúlkur hennar
reiknuðu sér laun þann tíma sem
heimilið starfaði, en aðstandendur
barnanna greiddu gjöld fyrir börn
sín sjálfir.
Þorpið
Bjarnfríður fékk til umráða svo-
kallað Ólafshús sem stóð í þorpinu á
austurenda eyjarinnar, á Sund-
bakka. Samkvæmt upplýsingaskilt-
um í Viðey var húsið byggt árið 1907,
stærð þess var 270 fm² og hafði það
staðið autt frá árinu 1934. Húsið
hafði áður verið notað sem skrif-
stofu- og íbúðarhús. Í Ólafshúsi var
ekki rennandi vatn frekar en í flest-
um öðrum húsum í Viðey. Rafmagn
var ekki í húsum eftir að Kárafélagið
hætti starfsemi árið 1931. Steinolíu-
lampar voru því notaðir til lýsingar.
Á þeim tíma sem Bjarnfríður rak
barnaheimilið var byggð að líða und-
ir lok í Viðey. Mörg hús stóðu auð en
önnur voru notuð sem sumarhús af
fyrrverandi íbúum eða öðrum. Íbú-
um eyjarinnar reyndist erfitt að selja
eignir sínar eftir að allri atvinnu-
starfsemi hafði verið hætt. Tóku þá
margir til þess ráðs að rífa hús sín og
selja allt nýtilegt, eins og timbur og
jafnvel ofna.
Samkvæmt upplýsingapésa um
Viðey fór þorpið í eyði árið 1943. Í
sóknarmannatali frá árinu 1938–
1949 kemur fram að í árslok 1938
voru 53 skráðir búsettir í Viðey. Af
þeim voru 34 börn, fædd á árunum
1920–1937. Því er ljóst að tiltölulega
stór hópur barna á svipuðum aldri og
börnin á barnaheimilinu var í eynni.
Barnaheimilið
Í viðtalinu við Bjarnfríði kemur
fram að mikil regla var á heimilis-
haldi barnaheimilisins. Börnin fóru
alltaf snemma á fætur og snemma að
hátta á kvöldin; komu inn klukkan
sex og voru komin í háttinn klukkan
átta. Þá var lesið og voru þau öll
sofnuð klukkan tíu. Viðmælendur
mínir sem bjuggu í eyjunni á þessum
tíma segjast lítið sem ekkert hafa
kynnst heimilisbörnunum. Ekki var
það vegna áhugaleysis þeirra heldur
þótti Viðeyjarbörnunum sem Bjarn-
fríður kærði sig ekki um samgang
milli barnahópanna. Ekki vissu þau
hvers vegna það var. Gripu börnin í
Viðey stundum til þess ráðs að banka
á glugga heimilisins á kvöldin og
stríða bæði börnunum og Bjarnfríði,
enda snemma háttað þar á bæ.
Aðbúnaður
Við gerð þessarar greinar reyndi
ég að hafa uppi þeim sem höfðu dval-
ið á sumarheimilinu sem börn. Ein
kona gaf sig fram en hún var í einn
mánuð á heimilinu sumarið 1938.
Hún fæddist í Borgarfirði árið 1927
en þannig háttaði til að engin ljós-
móðir var starfandi þar á þeim tíma.
Svo vildi til að Bjarnfríður var á
ferðalagi í Borgarfirði og tók hún á
móti stúlkunni. Í kjölfarið bast
Bjarnfríður fjölskyldunni tryggða-
böndum en þó sérstaklega stúlkunni
litlu. Þegar hún var ellefu ára bauð
Bjarnfríður henni að dvelja hjá sér í
Viðey, sem hún og þáði.
Að sögn heimildamanns míns var í
eynni pósthús, símstöð og fjögur til
fimm önnur hús auk Búsins, en það
var sveitabú sem stóð norðvestan við
Viðeyjarstofu. Stúlkunni leið mjög
vel þennan mánuð á heimilinu og
leiddist hvorki henni né öðrum.
Börnin voru flest á aldur við hana, tíu
til tólf alls. Henni fannst Bjarnfríður
vera ósköp góð við börnin og hafa
góð tök á hópnum. Þau voru að henn-
ar sögn mest úti við að leik eða inni í
Ólafshúsi. Oftast voru þau í krokket
upp við Búið. Á Búinu voru skepnur
sem börnin höfðu þó engin afskipti
af. Einnig fóru þau í göngutúra um
eyjuna með Bjarnfríði.
Flestir bátar sem komu í eyjuna
lentu að Hafskipabryggju sem var
við Sundbakkann og var Ólafshús
neðst á Sundbakkanum, nálægt
bryggjunni. Þegar fólk kom í eyjuna
gekk það því yfirleitt fram hjá Ólafs-
húsi og styttu börnin sér stundir við
að fylgjast með þeim sem leið áttu
um þorpið frá bryggjunni, meðal
annars prestinum og fylgdarliði hans
þegar hann kom út í eyju til að
syngja messu. Tvisvar fóru börnin í
kirkju þann tíma sem heimildamaður
minn dvaldi í Viðey.
Ekkert rennandi vatn var í Ólafs-
Barnaheimili í Viðey
Saga Viðeyjar hefur oft ver-
ið rifjuð upp og tíndir til
helstu merkisatburðir.
Áslaug Jóhannsdóttir segir
þó sjaldan minnst á að
sumrin 1937 og 1938 hafi
Bjarnfríður Einarsdóttir
ljósmóðir rekið þar
barnaheimili.
Börnin á barnaheimilinu í Viðey vaða í sjónum. Bjarnfríður Einarsdóttir