Morgunblaðið - 04.02.2007, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 4. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
prófkjörum. Konur hafa ekki gert
það í eins ríkum mæli, því miður.“
Þegar Guðrún er spurð um fleiri
ástæður þess að svo fór sem fór seg-
ir hún: „Mörgum fannst ég vera of
róttæk í útlendingamálunum. Í öll-
um flokkum, einnig mínum, er fólk
sem óttast holskeflu útlendinga,
sem ég tel að sé alveg ástæðulaust.
Í þessum málum sem öðrum er hlut-
verk stjórnmálaflokka að vinna
gegn fordómum og upplýsa mál. Í
öllum flokkum, einnig mínum, er
líka fólk sem ekki er ánægt með
framgöngu mína í málefnum sam-
kynhneigðra. En þegar upp er stað-
ið hlaut einhver að verða útundan
þar sem allir kepptu um sömu sæt-
in. Mín skoðun er hins vegar sú að
umræðan um nauðsyn á endurnýjun
hafi verið á misskilningi byggð. Af
átta Reykjavíkurþingmönnum okk-
ar síðasta kjörtímabil er helming-
urinn nýtt fólk og þeirra á meðal
formaður flokksins. Þar fyrir utan
er endurnýjun ekkert endilega
lausnarorð í stjórnmálum.“
Hún bætir við að sjálfsagt hafi
hún ekki verið nógu dugleg að
smala fyrir prófkjörið. „Ég hef sjálf-
virka óbeit á slíku. En ákveðnir hóp-
ar unnu gríðarlega vel fyrir mig,
ekki síst samkynhneigðir og fjöl-
skyldur þeirra. Það var ómetanlegt
bakland. Sjálf er ég ekki góð í að
biðja fólk um hjálp. Og ég á óskap-
lega erfitt með að verða nægilega
sjálfhverf, tala sífellt um eigið ágæti
og hversu merkileg og góð ég er! Ég
hef ekki fyrst og fremst verið í póli-
tík fyrir sjálfa mig heldur vegna
þeirra málefna sem ég berst fyrir.
Þessi röð verður stundum öfug í
prófkjörum. Ég er bara ekki nógu
mikill egóisti.“
Hún viðurkennir að þegar frá leið
úrslitunum hafi hún orðið dálítið
reið inní sér. „Eða kannski frekar
pirruð. Mér fannst leitt að flokks-
menn létu ekki málefnastöðu ráða
atkvæðum sínum heldur eitthvað
annað. Auglýsingamennskan fór
líka úr böndunum. En það er búið
og gert. Eftir nokkra dapra daga í
desember horfi ég björtum augum
fram á veginn. Maður er bara
manneskja. Ég er ekki viss um að
margir hefðu getað staðið rólegir í
mínum sporum.“
Liðsheildin njóti sín betur
Það hefur ekki blásið byrlega fyr-
ir Samfylkingunni í skoðanakönn-
unum undanfarin misseri. En
hvernig finnst henni hafa til tekist
með flokkinn almennt?
„Í heildina afar vel. Samfylking-
unni mun takast að snúa slöku gengi
við ef hún sýnir alla sína liðsheild.
Við erum með sterka sveit og eigum
að tefla henni allri fram. Þótt við
séum með góðan foringja skiptir
liðsheildin öllu máli.“
Finnst þér hafa brugðist að sýna
breidd þingflokksins?
„Já, kannski það. Þingflokkurinn
er vinnusamur og hugmyndaríkur
og gengur í öll verk af krafti. Þetta
er einvalalið skipað ólíkum en sam-
hentum einstaklingum sem hver og
einn hefur mikið til brunns að bera
á hinum ýmsu sviðum. Með því að
láta þetta hæfileikafólk með sín
ólíku sjónarhorn njóta sín náum við
mikilli breidd. Við eigum að sýna
hana og virkja mun betur en gert
hefur verið. Það yrði farsælt.“
Hvers vegna hefur það þá ekki
verið gert?
„Ég veit það varla. Það var ekki
farsæl ákvörðun að henda
talsmannskerfinu sem við unnum
eftir. Samkvæmt því átti hver mála-
flokkur sinn talsmann í þing-
flokknum og margvíslegir hæfi-
leikar og sérþekking þingmannanna
nutu sín. Við hefðum átt að halda
áfram að sýna þessa breidd í þing-
flokknum og ég vona að svo verði
aftur á næsta kjörtímabili. Með
þessum hætti voru vinnubrögðin
einnig að vissu leyti skipulagðari.“
Hvers vegna var þetta talsmanns-
kerfi aflagt?
„Það voru ákveðnar skipulags-
breytingar í loftinu innan þing-
flokksins sem leiddu til þess. En úr
því verður bara bætt þótt síðar
verði.“
Þegar ég spyr Guðrúnu hvort það
sé ekki líka viðvarandi vandamál
Samfylkingarinnar að fólk virðist
ekki vita fyrir hvað flokkurinn
stendur svarar hún neitandi. „Mér
finnst flokkurinn hafa unnið gríð-
málum misboðið. Ég tel mér til
tekna að hafa breiða yfirsýn, þ.á.m.
yfirsýn yfir afkima sem flestir hafa
ekki og vilja ekki hafa. Og þegar ég
einhendi mér í mál á annað borð er
ég fljót að tileinka mér það sem til
þarf. Hin hliðin á því er að stundum
missir maður hlutina milli skips og
bryggju í öllum látunum. En styrk-
ur minn er sá mestur, held ég, að ég
á auðvelt með að eiga góð samskipti
við fólk og setja mig í spor annarra.
Ég sé alltaf það góða í fólki, sama
hvar það er í pólitík; það sem skiptir
máli er að það sé almennilegar
manneskjur. Hin hliðin á því er að
sumir segja að ég sé ekki nægilega
hörð og grimm í pólitíkinni.“
Er grimmd nauðsynleg í pólitík
hérlendis?
„Nei, ekki að mínu mati. En því
miður eru margir mér ósammála um
það. Í þinginu er þó sá ávarps-
háttur, sem þar tíðkast, til þess fall-
inn að draga úr persónulegum árás-
um. „Háttvirtur“ og „hæstvirtur“
kann að virka tilgerðarlegt orðalag
en það þjónar sínum tilgangi, að fá
málefnalega fjarlægð í umræðuna.
Ég veit að ýmsum finnst ég ekki
nógu mikill nagli í pólitískum slags-
málum. Ég hef tekið þátt í pólitísk-
um átökum á þinginu, einsog um út-
lendingafrumvarpið á sínum tíma,
en ég vil vera málefnaleg. Frá mín-
um bæjardyrum er allt of mikið um
að strákarnir á þinginu standi í
hanaslag, sem litlu skilar og er þar
fyrir utan yfirleitt húmorslaus;
húmor í pólitík gerir hana hlýlegri
og manneskjulegri. Ég tel að með
fjölgun kvenna á þingi hafi samræð-
an þar breyst töluvert til hins betra
að þessu leyti. Við stelpurnar erum
lítið í þessum stíl og skítkastið mun
meira fyrr á árum.“
Ósigurinn
Hvað sem líður pólitískum kost-
um og göllum hlaustu ekki þann
stuðning í prófkjöri Samfylking-
arinnar í Reykjavík sem þú sóttist
eftir. Þú tókst ósigrinum af stillingu
í beinni útsendingu, en fékkstu í
rauninni ekki dálítið sjokk?
„Ekki fyrr en eftirá. Í rauninni
hafði ég búið mig undir að svona
kynni að fara, eins og reyndar allir
sem taka þátt í prófkjörum verða að
gera. Daginn fyrir prófkjörið skynj-
aði ég í hvað stefndi og bjó mig und-
ir það. Og innst inni fann ég að ég
var ekki í þessari prófkjörsbaráttu
af heilum hug.“
Hvers vegna?
„Vegna þess að þegar mál sam-
kynhneigðra voru komin í heila höfn
fannst mér eins og kaflaskil hefðu
orðið á mínum pólitíska ferli. Að
sumu leyti var ég tilbúin til að líta
svo á að erindi mínu væri lokið.
Stuðningsfólk mitt var ekki á þeirri
skoðun, en þetta hafði áreiðanlega
viss sálræn áhrif á prófkjörsbaráttu
mína. Í aðra röndina langaði mig til
að hætta. Ég sé það núna. En ég sé
líka að margt er óunnið sem ég gæti
tekið að mér. Ég reyni alltaf að líta
jákvætt á hlutina. Til dæmis á ég
aldrei auðvelt með að sjá að ein-
hverjir séu að vinna gegn mér og
þess háttar.“
Var unnið gegn þér?
„Jájá. Alveg klárlega. Og það var
gert undir þeim formerkjum að ég
væri talin örugg. Það er auðvitað
gamalt trikk í pólitík.“
Hverjir voru þetta?
„Ég nefni engin nöfn, en það voru
strákar. Strákar passa hver annan í
við einstaklingana, sem voru að fá
réttindi sín, foreldra þeirra og ætt-
ingja, sem voru svo þakklát og
hrærð að sjálf komst ég við. Mér
leið eins og rokkstjörnu!“
Þegar hún lítur til baka segist
hún sátt við árangurinn. „Maður
getur auðvitað alltaf verið duglegri
þótt almennt geri fólk sér ekki grein
fyrir hversu mikil vinna fylgir þing-
störfum. En ég get ekki verið annað
en sátt við mitt framlag því það er
ekki algengt að stjórnarand-
stöðuþingmenn komi svona stórum
málum í höfn. Og vonandi tekur ein-
hver við kyndlinum og berst fyrir
þessum jafnréttis- og mannréttinda-
málum.“
Styrkleikar og veikleikar
Hún segir að það sem mest fari í
taugarnar á sér á Alþingi sé málþóf.
„Ég einsetti mér strax í upphafi að
taka ekki þátt í málþófi. Að vísu
kann málþóf stundum að vera nauð-
synlegt tæki fyrir stjórnarandstöðu
til að vekja athygli á málum. En
þetta tæki er vandmeðfarið og ber
að nota í hófi. Hitt er einnig hvim-
leitt að mál stjórnarandstöðu, sama
hversu góð og þörf þau eru, fá nán-
ast aldrei stuðning stjórnarmeiri-
hluta, bara vegna þess að þau koma
frá stjórnarandstöðu. Þetta er gam-
aldags og staðnað hugarfar sem
væri framfaraspor að breyta. Það
gildir einnig um vinnutíma þingsins
sem er afar óhentugur fjöl-
skyldufólki, en smábarnaforeldrum
fer fjölgandi á þingi. Við eigum að
hafa kjark til að breyta og bæta.
Það má alveg gerast hægt, mín
vegna. Bara að það gerist.“
Ef þú leggst nú í dálitla sjálfs-
gagnrýni eða sjálfsskoðun, hverjir
eru styrkleikar og veikleikar þínir
sem stjórnmálamanns?
„Oft eru nú styrkleikar manns
líka veikleikar. Einn af veikleikum
mínum er að ég get verið of tilfinn-
ingarík, viðkvæm og stundum pirr-
uð, ef mér finnst mér eða mínum
sem ég einsetti mér snemma að
reyna að fá í gegn. Ég hef alla tíð
átt marga samkynhneigða vini og á
mínu æskuheimili var samkyn-
hneigð sjálfsagður og eðlilegur þátt-
ur í mannlífinu. Ljóst var að staða
samkynhneigðra var mun verri en
margir héldu. Í þinginu byrjaði ég á
því að biðja um skýrslu um stöðu
sambúðarfólks. Sú skýrsla var gríð-
arlega vel unnin og er notuð sem
lögskýringarefni í dag. Hún leiddi
ótvírætt í ljós að samkynhneigðir
nutu engra þeirra réttinda sem
sambúðarfólk af báðum kynjum bjó
við. Ég fór með þessa skýrslu til
Davíðs Oddssonar þáverandi for-
sætisráðherra og vissi reyndar að
hann hafði alla tíð verið dyggur
stuðningsmaður réttindabaráttu
samkynhneigðra. Við náðum saman
um skipun vinnuhóps á grundvelli
skýrslunnar. Vinna hópsins skilaði
þessum mikla réttindapakka, sem
ég vann áfram með lögfræðingum
forsætisráðuneytisins í frumvarps-
form.“
Eruð þið Davíð þá guðforeldrar
þessarar lagabreytingar?
„Já, það má orða það þannig.
Ásamt auðvitað Samtökunum 78.
Davíð hætti að vísu í forsætisráðu-
neytinu áður en málið var sam-
þykkt. Halldór Ásgrímsson tók við
og hann var nú með meira stífelsi en
Davíð, kannski vegna þess að hann
var ekki eins kunnugur málaflokkn-
um. Ýmsir reyndu að stöðva fram-
gang þessa máls og maður þurfti sí-
fellt að vera á vaktinni svo ekki
tækist að svæfa það. En allt hafðist
þetta í lokin. Þar komu margir góðir
einstaklingar að málum og erfitt að
byrja að telja upp, því þá gæti ein-
hver gleymst. Eftirminnilegasta
stundin á mínum stjórnmálaferli var
þegar lögin höfðu verið samþykkt
og haldin var mikil veisla með sam-
kynhneigðum og aðstandendum
þeirra í Hafnarhúsinu þar sem við
Geir Haarde vorum ræðumenn.
Þarna hitti ég fjölskyldurnar á bak-
hún stundaði nám í félagsfræði og
félagsráðgjöf og síðan framhalds-
nám í fjölmiðlafræði í Hróarskeldu.
„Ég féll kylliflöt fyrir Gísla þegar
hann spilaði á heimasmíðaðan síló-
fón fyrir mig í Kristjaníu.Vinkona
mín bjó þar í svokölluðu Glerhúsi og
við mæðginin komum í heimsókn.
Þegar Ögmundur sá þennan mann
með mikla krullaða hárið sagði
hann: Heyrðu manni, viltu laga hjól-
ið mitt? Og þeir leiddust strax hönd
í hönd. Þegar sílófónleikurinn bætt-
ist við var hjarta mitt bráðnað.“
Í Kaupmannahöfn bjó Guðrún í
svokölluðu kollektífi, kommúnu eða
sambýli, ásamt Ingibjörgu Sólrúnu
Gísladóttur, Steinunni Hafstað og
fleirum. „Síðan kom Gísli inní þetta
sambýli. Þetta var stærðarinnar
íbúð á Amager og hentaði vel náms-
fólki. Við lögðum í sameiginlega
buddu einu sinni í viku, skiptumst á
að þvo þvott og þrífa, kaupa inn og
elda mat, tvö og tvö saman í teymi.
Þetta form átti óskaplega vel við
okkur og nýttist öllum sem ekki áttu
mikið af peningum. Þegar við misst-
um íbúðina að ári liðnu fluttumst við
Gísli og Ögmundur á stúdentagarð.“
Þótt Guðrún byggi í Kaupmanna-
höfn sótti hún skóla í Hróarskeldu.
„Á hverjum einasta morgni klukkan
hálf sjö lagði ég af stað í strætó með
barnið á leikskóla, tók lestina til
Roskilde og svo strætó í skólann og
var komin þangað klukkan hálf tíu.
Sömu leið til baka var ég komin
heim fyrir kvöldmat. Þetta ferðalag
fór ég í sex ár og fannst það fínt,
ekki síst hve auðvelt var að lesa í
lestunum.“
Pólitík hjartans
Guðrún lauk námi árið 1985, hélt
heim til Íslands og hóf fljótlega
störf í sínu fagi. Eftir á að hyggja,
hvort gerði hún meira gagn sem fé-
lagsráðgjafi eða stjórnmálamaður?
„Ég held ég hefði aldrei gert jafn
mikið gagn sem stjórnmálamaður ef
ég hefði ekki kynnst mínu fagi,“
svarar hún að bragði. „Öll reynsla
mín og bakgrunnur endurspeglast í
störfum mínum í þinginu. Ég hafði
þekkingu á stjórnkerfinu og laga-
umhverfinu áður en ég fór á þing,
sem gaf mér visst forskot í mörgum
tilvikum, og innsýn í mál sem aðrir
þekktu ekki. Svo ég taki dæmi:
Vændi þekkti ég bæði frá Danmerk-
urárunum því ég átti þar vinkonur
sem höfðu stundað það og svo hafði
ég sem félagsráðgjafi verið með
stelpur í viðtölum úr sama hópi og
gat því spurt allra þeirra spurninga
sem þurfti, því einstaklingarnir eru í
rauninni smækkuð mynd af sam-
félaginu. Í þinginu hef ég getað tal-
að af þekkingu og frá hjartanu um
þau mál sem ég ber fyrir brjósti.
Annað sem ég er stolt af að hafa
unnið brautargengi eru styrkir til
ættleiðinga erlendis.“
Hins vegar segir hún að ekki sé
auðvelt að koma nýr inn á þing. „Ég
hef stundum sagt að þar sé búið að
pissa í öll horn! Manni leið stundum
eins og hvergi væri hægt að stinga
niður fæti með ný mál. En ég fór að
fikra mig áfram og fann smám sam-
an mín mál og mitt svæði.“
Þegar Guðrún er spurð um það
sem henni þykir vænst um að hafa
fengið áorkað, kveðst hún geta
nefnt margt, ekki síst frá borg-
arstjórnarárunum, enda var hún þar
í stjórnarmeirihluta, en ekki stjórn-
arandstöðu einsog verið hefur á
þinginu. „Miðgarður, sem verið hef-
ur fyrirmynd annarra þjónustu-
miðstöðva hvað varðar samhæfða og
alhliða þjónustu, var að mörgu leyti
mitt barn. Mitt hjartans mál hefur
lengi verið að málefni fatlaðra fari
frá ríkinu til sveitarfélaganna. Það
gekk ekki á meðan ég var í borg-
arstjórn, en þegar ég hætti þar og
vann í félagsmálaráðuneytinu varð
ég starfsmaður vinnuhóps um málið
og lagði drög að lagafrumvarpi sem
síðan varð eitt af fyrstu málum þess
þings sem ég settist á. Þarna vann
ég að málinu allan hringinn! Því
miður náði það ekki í gegn, fyrst og
fremst vegna peninga, en þetta er
bara tímaspursmál, því málefni fatl-
aðra eiga eðli máls samkvæmt að
vera nálægt fólkinu sem þarf þjón-
ustuna.“
Réttur samkynhneigðra
„En sá draumur sem ég er stolt-
ust af að hafa getað látið rætast eru
lögin um réttindi samkynhneigðra,
Morgunblaðið/Jim Smart
Hennar nánustu Eiginmaðurinn Gísli, sonurinn Ögmundur, dóttirin Ingi-
björg og barnabarnið Úlfur á góðri stund í sveitinni.
Amma Að eignast barnabarn var eins og að verða
ástfangin á ný.
Æskan Guðrún í sveit að Völlum í Ölfusi.