Náttúrufræðingurinn - 2002, Qupperneq 30

Náttúrufræðingurinn
Jóhann Pálsson
HjARTAPUNTUR
Briza media L. (Poaceae)
NÝ TEGUND í
FLÓRU ÍSLANDS
Síðari hluta ágústmánaðar sumarið 2000 varð mér gengið upp með Grafar-
læknum í Reykjavík, nokkuð ofan við þann stað þar sem hann rennur út í
Grafarvoginn. Veitti ég því þá athygli að allmikið óx þarna af grastegund
sem ég hafði ekki séð áður hér á landi. Þetta var tegundin Briza media L., sem
nefnd hefur verið hjartapuntur á íslensku1. Hjartapunts var fyrst getið upp
með Grafarlæk árið 1997 (Kristbjörn Egilsson o.fl. 1997) en þar er hann talin
vera slæðingur á þessum stað. Eg tel hins vegar augsýnilega um að ræða
áður óþekkta tegund í flóru Islands og hef ég því athugað betur nánasta urn-
hverfi hennar, útbreiðslu og kjörlendi.
Ættkvíslin Briza L. skiptist í
um það bil þrjátíu tegund-
ir (Gould og Shaw 1983).
Fjórar þeirra eiga heimkynni sín í
Evrópu (Tutin 1980), ein í Mexíkó
og Mið-Ameríku en allar hinar í
Suður-Ameríku. Þrjár evrópsku
tegundanna eru einærar og vaxa
þær um sunnanverða álfuna allt
norður og vestur til Englands. Ein
þeirra, Briza maxima L., sem er með
sérstaklega stór og skrautleg smá-
öx, er oft ræktuð í görðum, m.a. hér
á landi, og þurrkuð stráin notuð til
skreytinga. Sjálfur hjartapunturinn,
Briza media, er hinsvegar fjölær. Vex
hann nánast um alla álfuna að und-
anskildum eyjum eins og Baleareyj-
um, Asoreyjum, Færeyjum og Sval-
barða (Tutin 1980, Hultén og Fries
1986) og nær útbreiðsla hans allt
austur til Kákasus og fjalla í norð-
austanverðu Tyrklandi (Tsvelev
1983). í Bandaríkjum Norður-Am-
eríku er hann sjaldgæfur slæðingur
í graslendi og á óræktar-
svæðum (Hitchcock 1950).
UMHVERFI OG
ÚTBREIÐSLA
Vaxtarstaður hjartapunts-
ins er fyrir botni Grafarvogs,
á um 160 metra löngu belti
upp með Grafarlæk og á rúm-
lega 110 metra belti upp með litl-
um mýrarlæk sem nefndur hefur
verið Alalækur. Kemur hann undan
vesturenda Keldnaholts og úr Kot-
mýri og rennur út í Grafarlækinn
nokkuð ofan við ósa hans (2. mynd).
Hjartapunturinn vex nær ein-
göngu norðan Grafarlækjar en
sunnan lækjarins ganga brattar
brekkur og háir rofbakkar niður að
læknum að undanskildum tveimur
smáflatlendisblettum, en á þeim
fundust nokkrar plöntur af hjarta-
punti (3. mynd). Norðan Grafarlækj-
ar og austan Alalækjar var land ræst
1. mynd. Hjartapuntur Briza media L.
(2L). a = smáax (4/i). Teikning: Miranda
Badtker (Nordhagen 1970). - Figure 1.
Common Quaking-grass Briza media L.
(2/s). a = spikelet (4/i). Drawing: Miranda
Bodtker (Nordhagen 1970).
1 Nafnið hjartapuntur kemur fyrst fyrir í riti Ingólfs Davíðssonar og Ingimars
Óskarssonar, Garöagróður (Ingólfur Davíðsson og Ingimar Óskarsson 1950),
sem nafn á ættkvíslinni Briza. I því riti gefa þeir tveimur einærum tegundum
ættkvíslarinnar, sem ræktaðar eru í görðum, nöfnin hjartaax (B. maxima L.) og
sumarax (B. minor L.). Ingimar Óskarsson notar síðar nafnið hjartapuntur á
tegundina B. media í bókinni „Villiblóm í litum" (Ingimar Óskarsson og Henn-
ing Anthon 1963). Fer vel á því að bæði ættkvíslin og eina villta tegundin á ís-
landi beri nafnið hjartapuntur, enda dæmi þess hér á landi að ættkvísl beri
sama nafn og þekktasta tegund hennar, sbr. nöfnin hrafnaklukka og maríu-
vöndur.
30 Náttúrufræðingurinn 71 (1-2), bls. 30-33, 2002