Náttúrufræðingurinn - 2002, Qupperneq 44

Náttúrufræðingurinn
kvæmd en aðrar mælingar og henta
vel sem fyrstu mælingar yfir sjó eða
landi.
Ef kortleggja á bergsegulsvið
ákveðins svæðis er heppilegast að
mæla heildarsegulsviðið úr flugvél
úr nokkurri hæð. Þar er jarðsegul-
sviðið reyndar langstærsti mæliþátt-
urinn, en það má reikna og draga frá
þannig að eftir situr bergsegulsviðið
- ásamt minni háttar truflunum sem
rafstraumar í háloftunum og mæli-
farartækið sjálft valda.
Margir segulsviðsmælar, þar á
meðal sá sem notaður er í flugsegul-
mælingum Raunvísindastofnunar,
mæla eingöngu styrk segulsviðsins
(lengd segulvektorsins) en ekki
stefnu þess. Er það mun einfaldara
og vel réttlætanlegt á þeim svæðum
þar sem jarðsegulsviðið stefnir nær
lóðrétt. Segulfrávik (S) er skilgreint á
3. mynd en í orðum er það því sem
næst lóðrétti þáttur bergsegulsviðsins.
Mælingaryfir
REYKJAVÍ K — AÐDRAGAN DI
Haustið 1993 tók Raunvísindastofn-
un Háskólans að sér að mæla segul-
sviðið yfir vinnslusvæði Hitaveitu
Reykjavíkur vestan Hengils. Þær
mælingar skyldu vera almennt inn-
legg í þekkingu á jarðfræði svæðis-
ins. Þetta voru þó ekki fyrstu segul-
mælingar yfir og í grennd við
Reykjavík:
Árið 1959 kostaði Hitaveita Reykja-
víkur segulmælingar kana-dísks
flugbáts á þéttum línum (500 m) í
150 m hæð yfir jörðu á 14x24 km2
svæði yfir og austur af Reykjavík. A
kortum, sem ekki hafa verið gefin
út opinberlega (Walcott 1963), má
sjá brött segulfrávik nálægt Laugar-
nesi og í Sundunum sem hafa verið
tengd megineldstöð þar (Haukur
Jóhannesson 1985) eða misgengi
(Guðmundur Omar Friðleifsson
1990).
Mælingar Kanadamanna frá
1959 eru nægjanlega þéttar til jarð-
fræðilegrar túlkunar á því svæði
sem þær ná yfir, en þeim fylgdu
engar upplýsingar um nákvæmni
staðsetninga né heldur hvaða leið-
réttingar hafa verið gerðar á þeim.
3. mynd. (a) í venjulegri mæliflughæð er jarðsegulsviðið ( J ) mun stærri vektor en
bergsegulsviðið ( B). Miðað við lengdina á B þyrftu ]-vektorarnir reyndar að vera fimmfalt
lefígril (b) Það sem segulmælir Raunvísindastofnunar nemur og skráir er lengd vektorsins
M , sem er summa J og B ; frá því er dregin lengdin á jarðsviðsvektornum svo eftir situr
stærðin S sem við skilgreinum sem segulfrávik. Auk J og B inniheldur mæligildið minni
háttar segultruflanir. - (a) At normal flight altitude the geomagnetism vector (J) is niuch
larger than the rock magnetism vector (J ). Actually, the J vectors should be 5 times longer
than shown! (b) The proton precession magnetometer reads the length of M (i.e. I M I).
The residual magnetic field is defined as: I J I - I J I. As the inclination is very high in
Iceland this can be expressed as: the vertical component of the rock magnetic field.
Mælisvæðið sjálft lendir þar að auki
á skjön við sumar þær jarðmyndan-
ir sem áhugi var á að skoða.
Haustið 1975 mældi Þorbjörn
Sigurgeirsson segulsviðið úr 400 m
hæð á allstóru svæði (25x30 km2)
yfir og umhverfis Reykjavík eftir
línum með 600 m millibili. Úr-
vinnslu var aldrei lokið.
Segulsviðið yfir Reykjavík var
einnig mælt úr 900 m hæð eftir flug-
línum á 3-4 km bili 1968 og síðar
1985-1986 og var það hluti af skipu-
legum segulmælingum yfir Islandi
og landgrunninu (Leó Kristjánsson
1987, Leó Kristjánsson o.fl. 1989).
Mælingarnar voru svo gisnar að lit-
ið er á þær sem yfirlitsmælingar
frekar en að þær gefi heildstæða
mynd af segulsviðinu. Þær nýttust
hins vegar vel til að ákvarða út-
mörk þess svæðis sem nú var mælt.
Ýmsir aðilar hafa mælt segul-
sviðið eftir línum af jörðu niðri, en
þótt þær mælingar sýni vel berg-
myndanir rétt við yfirborð eru þær
ekki heppilegar til kortlagningar
svæða.
Mælitæki og MÆLINGAR
Farartæki
Cessna Skymaster II, TF-BMX í eigu
flugmannsins Úlfars Henningsson-
ar, er tveggja hreyfla, í bak og fyrir á
vélinni, og með tvö stél, sitt hvorum
megin við búk vélarinnar.
Ákvörðun staðsetninga
GPS-búnaður með leiðréttingu
(DGPS) var fenginn að láni frá Kerfis-
verkfræðistofu Verkfræðistofnunar
Háskólans. Reynsla manna þar sýn-
ir að 95% mælinga með þessu tæki í
kyrrstöðu lenda innan við 5 m frá
staðsetningu loftnets (Sæmundur
Þorsteinsson 1992).
Segulmælir
Geometrics G856AX, róteindamælir
sem nemur og skráir styrk sviðsins
með ákveðnu millibili. Skynjari
mælisins er festur aftan við vinstra
stél flugvélarinnar í grind úr áli og
44
i