Náttúrufræðingurinn - 2002, Síða 69

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Helgi Hallgrímsson
SILFURHNOKKI
Það eru ekki margar plöntur sem kunna vel við sig í hinu manngerða og
mengaða umhverfi borga og bæja, ef undan eru skilin blóm og tré sem við
ræktum í görðum en velja sér ekki sjálfar þá vaxtarstaði. Nokkrir mosar
virðast þó geta nýtt sér þetta búsvæði og laðast jafnvel að því. Einn þeirra
er silfurmosinn eða silfurhi'tokkinn, Bryum argenteum, sem hér verður
spjallað um.
1. mynd. Silfurhnokki ígangstéttarrifum fyrir framan dvalarheimili aldraðra á Kjarna-
lundi á Akureyri. Ljósm. Hörður KristinSson.
2. mynd. Silfurhnokkasýni á plöntusafni Náttúrufræðistofnunar íslands. Ljósm. Hörð-
ur Kristinsson.
Þessi smávaxni og fíngerði, silf-
urgrái mosi er líklega oftar
undir fótum borgarbúa en
nokkur önnur jurt, því að hann vex
gjarnan í rifum á milli gaixgstéttar-
hellna, í göturennum og meðfram
húsveggjum, jafnvel í þakrennum og
á þökum gamalla húsa, á steyptum
og hlöðnum garðveggjum og á mikið
troðinni mold (1. mynd).
Þannig er þetta a.m.k. um alla
norðan- og vestanverða Evrópu, en
þar sem tegundin er dreifð um alla
jörðina má slá því föstu að svipað sé
háttað í öðrum löndum og álfum.
Eins og flestir mosar sækir silfurmos-
inn þó frekar í rakt loftslag og því er
ekki líklegt að mikið sé af honum í
Ankara eða Teheran. Loftmegun virð-
ist ekki valda honum teljandi skaða.
Silfurmosinn er líka tíður við nátt-
úrlegar aðstæður, í klettum, á hraun-
um og melum, jafnvel í rofamóum,
en virðist þó einkum laðast að stöð-
um þar sem áburðaráhrifa gætir.
Hann vex t.d. oft í miklum mæli í
fuglabjörgum.
HNOKKMOSAR
Ættkvíslin Bryum hefur verið nefxxd
hnokknxosi (hixokknxosar) á ís-
lensku, sem er vel við hæfi því að
gróliðurimx miixnir á hixokka, sem
notaðir voru á spunarokka og festir á
hixokkboga (hixokkatré) á rokkixunx
til að stjórixa því hvernig baixdið vast
upp á snælduixa1. Auk þess er orðið
hixokki oft íxotað uxxx lítil börn.
I árdaga mosafræðimxar voru
mosar íxxeð toppstæðunx baukunx
(musci apokarpi) nefndir Bryum,
senx er dregið af gríska orðiixu bryoix
(bruoix), sem líklega nxerkti þang. Til
samræmis við það er mosafræðin
nefixd bryologia (e. bryology, þ.
1 Hnokkar þessir voru af ýmsum gerðum, úr járni, beini eða tré, og ýmist fastir eða lausir. Stundum var bara einn hnokki á hvorum væng, sem stungið var í göt
á honum og færður til eftir þörfum. Alltaf var hnokkinn með haki að ofan, sem varnaöi því að bandið færi upp af honum, og það er einmitt þetta hak sem minn-
ir á baukinn hjá hnokkmosum, sem alltaf vísar út á hlið eða niður á við og er eitt helsta einkenni hnokkmosa.
Náttúrufræðingurinn 71 (1-2), bls. 69-71, 2002 69