Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 27

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Fjarlægð frá jaðri (m)
0 12 25
Áætlaður aldur breiðu (ár)
4. mynd. Fræfall (± staðalfrávik)
lúpínufræja utan og innan lúpínubreiðu á
Háamel í Heiðmörk. Aldur á mismunandi
stöðum í breiðunni var áætlaður út frá
loftmyndum sem til eru af svæðinu.
Þéttleiki lúpínubreiðunnar er sýndur
skematískt með teikningu. - Seed rain
(s.d.) in a lupin patch at in Heiðmörk SW
Iceland.
kastast út. Lúpínufræ eru hlutfalls-
lega stór og þung og hafa enga
sýnilega aðlögun að því að dreifast
langt með vindi eða dýrum (5.
mynd). Þrátt fyrir mikla fræfram-
leiðslu í ungum lúpínujaðri á Háa-
mel féll ekkert fræ í gildrur lengra en
3 m út á melnum framan við
breiðuna (4. mynd). Við Sauðaás,
þar sem fræframleiðslan var miklu
minni í gisnum jaðri hörfandi
breiðu, fengust einungis fræ í
gildrur sem voru 0,5 m utan breiðu
t $
5. mynd. Lúpínufræ úr fræforða. Fræin
voru að jafnaði 4,4 mm að lengd, 2,7 mm
að breidd og 17,7 mg að þyngd. Utan um
fræið er hörð frækápa sem verður að rofna
áður en það getur spírað. - Seeds of
Nootka lupin recovered from soil seed
bank. The seeds were 4.4 mm in length,
2.7 mm in width and 17.7mg in weight.
The seeds are covered by an impermeable
seed coat (testa) that inhibits germination
been ruptured.
(89 fræ/m2) en engin í gildrur 1 m
inni á svæðinu sem lúpínan hafði
hörfað af (gögn ekki sýnd). Þessar
niðurstöður koma vel heim og
saman við niðurstöður Daða Bjöms-
sonar11 sem mat að lúpínubreiður á
sléttlendi í Heiðmörk auki út-
breiðslu sína að meðaltali um 1,6 m
á ári. Sérstakar ytri aðstæður geta þó
stuðlað að því að fræ berist mun
lengra frá móðurplöntunni, t.d. ef
vindur eða vatn hrífur með sér
stöngla og fræbelgi og ber lengri
leiðir. Einnig leikur grunur á að
skógarþrestir, sem oft sjást að vor-
lagi róta í mosavöxnum lúpínu-
breiðum í leit að skordýralirfum,
beri stundum með sér fræ langar
leiðir (Hálfdán Björnsson, Kví-
skerjum, pers. uppl. 2004).
Spírunarhæfi fræja
Spírunarhlutfall órispaðra fræja var
12% í yngri lúpínureitnum á Sauða-
ási, þar sem tiltölulega stór hluti
fræforðans hefur væntanlega
myndast og fallið árið áður (6.
mynd). Hinsvegar spíruðu aðeins
2% órispuðu fræjanna frá svæðinu
þar sem lúpínan hafði hörfað (6.
mynd). Nánast öll lúpínufræ sem
fundust í jarðvegi á Sauðaási reynd-
ust spírunarhæf eftir rispun (6.
mynd). Oll fræ úr fræforða annarra
svæða vom rispuð fyrir spímnarpróf
og var spírunarhlutfallið ávallt á
bilinu 95-100% (gögn ekki sýnd).
Lúpínufræ em umlukin þéttri fræ-
kápu (e: testa) sem veldur því að
vatn kemst ekki að kíminu og
hindrar því spírun þar til kápan
hefur veðrast. Þetta dvalaform (e:
physical dormancy) er þekkt hjá
fleiri lúpínutegundum og öðrum
tegundum af ertublómaætt.13 Fræ
alaskalúpínu haldast í dvala svo
lengi sem frækápan er ósködduð og
kímið er virkt. Langlífi fræjanna velt-
ur þar af leiðandi á því hversu lengi
kímið helst virkt. Fræin spíra þó ekki
jafnharðan og frækápan hefur
rofnað, heldur verða umhverfis-
skilyrði einnig að vera hagstæð.
Órispuð fræ / Rispuð /
untreated scarified
Ung breiða /
dense patch
Hopuð breiða /
retreated patch
6. mynd. Spírunarhlutfall fræja (strikað
svæði) semjundust í jarðvegi undir ungri
lúpínubreiðu og á svæði þar sem lúpína
hafði hopað á Sauðás í Heiðmörk. Hægra
megin er sýnt spírunarhlutfall eftir að
frækápan hafði verið rofin með rispun. -
Relative amount of seeds found in the soil
seed bank at Sauðás in Heiðmörk that
germinated (cross hatched) before (to left)
and after (to right) being scarified.
113