Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 73

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
5. mynd. Ullarfoss í Skjálfandafljóti fellur fram afystu totum Bárðardalshrauns ofan í Skipapoll við Þingey. Fossinn er 11 m hár. -
A hranch of Skjálfandafljót river falling downfrom the outermost tip of Bárðardalur lava forming the 11 m high waterfall, Ullarfoss.
Ljósm./Photo: ÁH.
apalhrauninu. Innan við tunguna
myndaðist um hríð dálítil hraun-
tjöm með yfirborð í nálægt 400 m y.s.
Merki tjamarinnar sjást enn í sléttum
hraunpalli í þessari hæð austan
undir Hrafnabjörgum. Þá sveigði
hraunið niður dalinn og fyllti hann
hlíða á milli. Suður af bænum
Stómtungu klofnaði hraunflóðið um
Tungumela. Skjálfandafijót virðist
hafa mnnið austan melanna og þar
hefur meginhraunelfan streymt
niður með farvegi þess. Síðan
þrengdi hún sér um Svartárgil og
sameinaðist hraunstraumi sem kom
niður vestan Tungumela.
Hraunstraumurinn vestan Tungu-
mela virðist hafa komist í gegn um
skarð milli melanna og Hrafnabjarga
þar sem Aldeyjarfoss er nú (4.
mynd). Hraunið er brattara i grennd
við fossinn en þar ofan og neðan við
svo þar virðist vera einhverskonar
þröskuldur undir því. Stuðlarnir
fögru neðst í hrauninu við fossinn
kunna að hafa storknað í kyrri
hraunkviku bakvið þennan þrösk-
uld. Síðan rann það í mjóum
straumi niður með tungunni norð-
ur af Hádegisfjalli en breiddi vel úr
sér við mynni Mjóadals og sam-
einaðist aðalhraunstraumnum við
Svartárgil. Þaðan féll það í breiðum
flaumi út dalinn og þakti hann hlíða í
milli. Það sendi totu inn í mynni
Ljósavatnsskarðs og náði að Ljósa-
vatni og hefur sennilega hækkað í því
og stækkað það í leiðinni. Gervigígar
eru þar í hrauninu. Utan við Fosshól
dregst hraunið saman enda mjókkar
dalurinn þar. Þingey í Skjálfandafljóti,
sem Þingeyjarsýslur heita eftir, er í
ysta hluta hraunsins. Eyjan endar í
samfelldri hraunbrún sem liggur á
ská yfir dalinn frá gljúfrinu neðan við
Bamafoss, um Ullarfoss og að undir-
hlíðum Fljótsheiðar þar utan við.
Hraunbrúnin er 10-30 m há og er öll
meira og minna vatnssorfin eftir
fljótið.
Eldvörp og uppmni
Eldvörp Bárðardalshrauns em ekki
þekkt með neinni vissu fremur en
eldvörp Kinnarhrauns og Utbruna-
hrauns. Guttormur Sigbjarnarson
hefur getið sér þess til að hraunið sé
komið frá gígaröðum við Jökulsá á
Fjöllum austan við Trölladyngju sem
hann nefndi Gígöldur.8 Guttormur
kortlagði þessar eldstöðvar ásamt
með samstarfsmöimum sínum og
lýsti þeim í riti sínu um Kreppu-
tungu og Brúardali. Þetta em sér-
kennilegar eldstöðvar sem liggja í
nokkmm röðum með stefnu til norð-
austurs á um 12 km löngu svæði. Lítt
ber á gíglögun á eldvörpum sem öll
159