Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 9

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
4. mynd. Reiknuð leið loftsins sem var í 2 km hæð yfir sunnanverðu íslandi á hádegi 5.
október 2004 (NOAA/HYSPLIT).
einnig ríkan þátt í myndun fjalla-
bylgnanna og líklegt er að fjalla-
bylgjur hafi stuðlað að hvössum
vindi hlémegin Vatnajökuls. Nánar
segir frá fjallabylgjum í grein undir-
ritaðs í Náttúrufræðingnum1 2 3 4 og al-
mennt er fjallað um vinda í grertnd
við fjöll í annarri grein.5
Að ná góðri mynd
Þá eru ónefnd skilyrði þess að svona
góð mynd náist af sandfokinu þetta
langt suður af landinu. Hér koma
hitahvörfin aftur við sögu. Við
venjulegar aðstæður veldur flæði
varma og raka frá hlýju yfirborði
sjávarins suður af landinu lóðréttri
blöndun lofts og myndun bólstra-
skýja þegar komið er nokkum spotta
suður af landinu. I þessu tilviki
hamla hitahvörfin því að rakt sjávar-
loft nái að rísa nægilega hátt til að ský
myndist. Lóðrétt blöndun lofts er
bundin við lagið undir hitahvörf-
unum sem er ekki nema rúmur
kílómetri á þykkt og rykið af landinu
þynnist því mun minna en ella.
UPPRUNI HLÝ)A loftsins
Ljóst virðist að hlýja loftið, sem er í
um 2 km hæð, á ríkan þátt í myndun
vindstrengjanna sem ollu sand-
fokinu. Það hefur auk þess haft
hemil á lóðréttri blöndun lofts og
þannig dregið úr dreifingu ryksins
og skýjamyndun suður af landinu.
Vert er því að velta fyrir sér uppmna
þessa loftmassa. 4. mynd sýnir leið
loftsins síðustu þrjá sólarhringana.
Loftið sem var yfir landinu í 2 km
hæð var í um 4 km hæð yfir Græn-
landsjökli tveimur sólarhringum
fyrr. Hér má því segja að um hlýjan
og þurran hnjúkaþey af Grænlandi
hafi verið að ræða.
LOKAORÐ
Hér hefur verið sýnt að býsna marga
þætti í mynstri vinda má lesa við
góðar aðstæður úr gervitungla-
myndum. Sandurinn og skýin geta
sagt til um styrk og stefnu vinda og
eins má undir vissum kringum-
stæðum draga ályktanir um hita-
breytingar með hæð. Koma þessir
þættir til viðbótar við hefðbundnar
mælingar á vindi á landi og sjó og em
mikilvægar til staðfestingar á herm-
un lofthjúpsins í því skyni að spá um
veður. Samanburður á gervitungla-
myndinni og vindaspá tvo sólar-
hringa fram í úmann lofar góðu um
staðbundnar veðurspár á Islandi, en
reikningar fyrir slíkar spár em nú
þegar hafnir í tilraunaskyni.
Heimildir
1. Ólafur Arnalds og Sigmar Metúsalemsson 2004. Sandfok á Suðurlandi
5. október 2004. Náttúrufræðingurinn 72. 90-92.
2. Dudhia J. 1993. A Nonhydrostatic version of the Penn State NCAR
Mesoscale Model - Validation tests and simulation of an Atlantic
cyclone and cold-front. Monthly Weather Review 121 (5). 1493-1513.
3. Haraldur Ólafsson 1998. Vindstrengir og skjól við fjöll. Ungmenna-
félagsveðrið 14. júlí 1990. Náttúrufræðingurinn 68. 37-46.
4. Haraldur Ólafsson 1997. Hvers vegna hvessti í Kverkfjöllum? Náttúru-
fræðingurinn 66. 127-131.
5. Haraldur Ólafsson 2003. Winds in complex terrain. NOMEK2003, útg.
SMHI (Sveriges meteorologiska och hydrologiska institut). Fáanlegt á
http://www.vedur.is/~haraldur
PÓST- OG NETFANG HÖFUNDAR
Haraldur Ólafsson
haraldur@vedur.is
Veðurstofu íslands
Bústaðavegi 9
IS-150 Reykajvík
Um höfundinn
Haraldur Ólafsson (f. 1965), lauk stúdentsprófi frá MH
(1984), cand. mag (1986) og cand. scient prófi (1991) frá
Háskólanum í Osló og doktorsprófi frá Háskóla Paul
Sabatier í Toulouse í Frakklandi (1996). Haraldur er
prófessor við Háskóla Islands með aðsetur á Veðurstofu
Islands.
95