Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 24

Náttúrufræðingurinn
Bjarni Diðrik Sigurðsson og Borgþór Magnússon
Frævistfræði
ALASKALÚPÍNU”
Alaskalúpína (Lupinus nootkatensis) er einn af nýjum þegnum íslenskrar
flóru. Hún hefur reynst öflug landgræðsluplanta og hefur nýting hennar
farið vaxandi undanfama áratugi (1. mynd). Með notkun alaskalúpínu til
uppgræðslu er þó ekki stefnt að því að þekja landið lúpínu um aldur og
ævi, heldur fremur að hún standi þar aðeins við tímabundið og auðgi
jarðveginn að lífrænu efni og köfnunarefni og búi þannig í haginn fyrir
aðrar tegundir, en hverfi síðan úr gróðursamfélaginu.2 Gerðar hafa verið
umfangsmiklar rannsóknir á áhrifum alaskalúpínu á gróðurfar og dýralíf
(sjá t.d. 3'4/ 5). Fremur takmarkaðar upplýsingar hafa hinsvegar legið fyrir
um frævistfræði alaskalúpínu hingað til. Til að geta notað lúpínuna
markvisst til uppgræðslu verður að vera hægt að hafa stjóm á dreifingu
hennar. Af ofansögðu er ljóst að mikilvægt er að leita svara við ýmsum
spumingum sem varða frævistfræði lúpínu hér á landi, svo sem um
fræframleiðslu, frædreifingu og síðast en ekki síst hvort alaskalúpína
myndar langlífan fræforða í jarðvegi.
Efni og aðferðir
Rannsóknimar hófust árið 1993 á sjö
stöðum á landinu (1. mynd). Skipta
má verkefninu í tvennt; annarsvegar
athugun á frædreifingu lúpínunnar
og hinsvegar á því hvort lúpínan
myndar langlífan fræforða í jarðvegi.
Fræmyndun og frædreifing
Fræframleiðsla og dreifing lúpínu-
fræja var rannsökuð á Keldnaholti
og í Heiðmörk í Reykjavík. Aldur
lúpínubreiðna var metinn út frá mis-
gömlum loftmyndum af svæðunum
og var þar að mestu stuðst við vinnu
Daða Bjömssonar.11 Frægildrur voru
útbúnar úr 18x13x6 cm götuðum
plastbökkum sem voru fylltir með
grófum blómavikri og grafnir niður í
jarðvegsyfirborðið. Þrjár lúpínu-
breiður vom valdar til mælinga:
a. Til að kanna hversu langt fram á
haustið fræfall alaskalúpínu
stendur var 12 frægildrum komið
fyrir með tveggja metra millibili á
sniði inn eftir 8-12 ára gamalli
lúpínubreiðu á Keldnaholti. Gildr-
Almennt um lífsferil alaskalúpínu
Alaskalúpína er fjölær og breiðist nær eingöngu út með fræi. Fjölgun með rótarskotum er sjaldgæf.6 Þessi
lúpínutegund byrjar að jafnaði ekki að bera blóm og mynda fræ fyrr en á þriðja ári. í þess stað myndar hún öfluga
forðarót sem tryggir vetrarþol plöntunnar og vöxt hennar og viðgang á næstu árum. Þetta, auk sambýlis við
köfnunarefnisbindandi bakteríur, er lykilinn að velgengni alaskalúpínu. Eftir að lúpínan kemst á kynþroskaaldur
ver hún aðeins um 5% af árlegum ofanjarðarvexti til myndunar blóma og fræbelgja og aðeins um 1% til fræjanna
sjálfra.6 Algengt er að plöntutegundir verji stærri hluta af árlegum vexti til fræmyndunar7,8 og jafnast þetta helst á
við það sem gerist hjá plöntum sem mest treysta á kynlausa æxlun. '9 Skýringin kann að vera tiltölulega langt
æviskeið alaskalúpínunnar,10 sem býður upp á mörg tækifæri til fjölgunar, en talið er að lúpínan geti náð 20-30
ára aldri hér á landi við góðar aðstæður.6
a. Þessi grein er unnin í kjölfar alþjóðlegrar ráðstefnu um lúpínur sem haldin var á Laugarvatni sumarið 2002 og stytt útgáfa hennar á ensku birtist í ráðstefnuriti
fyrr á árinu.1
110
Náttúrufræðingurinn 72 (3-4), bls. 110-116, 2004