Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 11

Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 11
Agnes Eydal og Karl Gunnarsson Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags SVIFÞÖRUNGAR í Hvalfirði OG SKELFISKEITRUN Það er vinsælt að tína krækling sér til matar í fjöru, en það er ekki alltaf hættulaust. Nýlega fóru fram athuganir á framvindu svifþörungagróðurs í Hvalfirði og náðu þær samfellt yfir eitt ár1 (1. mynd). I rannsóknunum fundust nokkrar tegundir sem geta valdið eitrun, þar af voru tvær tegundir sem fundust í talsverðum mæli. I þessari grein er fjallað um niðurstöður rannsóknanna í Hvalfirði sem varða eitraða þörunga og mælingar á skelfiskeitrun sem gerðar voru samhliða þörungaathugununum. Isvifi sjávar eru margar þör- ungategundir sem geta myndað mjög þéttan blóma við ákveðnar aðstæður. í flestum tilfellum er slíkur blómi hluti af eðlilegum ferlum náttúrunnar og við verðum hans ekki vör. Sjór verður þó stund- um litaður af mergð þörunganna og ef um rauðleita þörunga er að ræða er fyrirbærið oft nefnt blóðsjór. Blómi svifþörunga getur snert okkur mennina eða starfsemi okkar og valdið skaða.2 Skaðsemin getur falist í að þörungablómi valdi eitrun í mönnum og eldisdýrum. í nokkrum tilfellum hafa þörungar til dæmis truflað starfsemi tálkna eða valdið sárum á eldisfiski og dregið hann til dauða. Einnig getur magn þörunga orðið svo mikið að við rotnun þeirra verði súrefnisskortur sem kæfir aðrar sjávarlífverur. Blómi svifþör- unga getur því valdið bæði efna- hagslegu og heilsufarslegu tjóni. Efnahagslegt tjón í heiminum vegna dauða eldisfisks og ósöluhæfs skel- fisks nemur hundruðum milljóna króna ár hvert. Þekktar eru um 5000 tegundir svifþörunga í sjó, þar af hafa um 300 valdið skaða þegar þær voru í blóma. Talið er að tegundir sem geta myndað þörungaeitur séu um 75 talsins.3 Um blóma eitraðra þörunga er víða getið í fornum sögnum. Til dæmis er minnst á eitraðan blóðsjó í biblíunni. Hér á landi eru til frá- sagnir í gömlum bókum af blóðsjó eða lituðum sjó sem líklega hefur stafað af þörungablóma. Til dæmis er getið frásagna fiskimanna um litaðan sjó í ferðabók Eggerts Ólafs- sonar og Bjama Pálssonar sem kom út árið 17724 og í ferðabók Ólafs Ólavíusar frá 17805 er frásögn af blóðsjó í Mjóafirði eystra. Allt fram á þennan dag hafa af og til heyrst fréttir af lituðum sjó hér við land. Skelfiskur lifir á svifþömngum og þegar um eitraðar þömngategundir er að ræða safnast eitur fyrir í skelfiskinum. Eitrið virðist ekki hafa áhrif á skelfiskinn sjálfan en gerir hann varhugaverðan til neyslu og í verstu tilfellum lífshættulegan. Fyrsta skráða tilvikið í heiminum um dauða manns vegna skelfisk- eitmnar er frá árinu 1793, þegar einn úr áhöfn landkönnuðarins Georg Vancouver lést eftir neyslu skelfisks. Atvikið átti sér stað þar sem nú heitir Breska-Kólumbía í Kanada.6 Um þessar rnundir em árlega skráð um 2000 tilfelli í heiminum þar sem eitraður skelfiskur veldur veikind- um og er talið að um 15% þeirra sem veikjast deyi.6 Utbreiðsla eitraðra sviþörunga- tegunda og tíðni skaðlegra blórna af þeirra völdum virðist hafa aukist undanfarna áratugi.7,8 Menn eru ekki á eitt sáttir um hvað veldur. Sumir nefna aukna útbreiðslu eitr- aðra tegunda af mannavöldum, m.a. vegna aukinna skipaferða og lestun- ar og losrmar kjölfestuvatns. Aðrir telja aukninguna stafa af því að aukið magn næringarefna berist til sjávar vegna mengunar af manna- völdum sem eykur vöxt þömnga. Náttúrufræðingurinn 72 (3^), bls. 97-105, 2004 97
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.