Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 111

ingur vatnsmestu ár landsins, Ölfusár.
Á hlýjum sumardegi getur rennslið
auðveldlega farið upp í 600-700
rúmmetra á sekúndu (hálft annað
meðalrennsli Ölfusár) en dettur niður
í 40-50 rúmmetra á sekúndu um
hávetur, jafnvel mun neðar (6-7
rúmmetra á sekúndu) ef kuldar eru
langvinnir. Líklega er þar kornið
mestallt lindarvatn sem í Jöklu er að
finna.
Jökulsá er ein allra gruggasta á
landsins. Svifaur í henni nær um 2
grömmum í lítra vatns að meðaltali á
sumrin. Getur hún því flutt yfir 50.000
tonn á sólarhring miðað við meðal-
rennsli en yfir 150.000 tonn eða svo á
sólarhring í mjög miklum sumar-
vöxtum. Á veturna er svifaurinn lítill.
Heildarmagn þess svifaurs sem Jökla
ber fram á ári er metið 9 milljónir
tonna.
ÓTRÚLEG SVIPBRIGÐI
Sagt hefur verið um jökluár að þær
séu duttlungafyllstu vatnsföllin; skipti
ört um yfirbragð, rétt eins og skap-
mikill maður sem breytir oft svip
sínum. Þetta á svo sannarlega við um
Jöklu. Til marks um það fylgja þessu
greinarkorni nokkrar ljósmyndir Sig-
urðar Aðalsteinssonar bónda á Vað-
brekku í Hrafnkelsdal. Hann er náttúru-
glöggur maður og hefur gaman af því
að fylgjast með náttúrufari í byggð og
óbyggðum.
Hver samstæða ljósmyndanna er af
nákvæmlega sama stað. Sumarmyndirn-
ar eru leknar 7. júlí 1991. Þá var
óvenjugott sumar hérlendis og hiti á
Norðausturlandi oft milli 20 og 30 stig,
einkum í suðvestanátt. Þennan dag
mátti lesa 25-29 stig á mæli að
Vaðbrekku, en degi var tekið að halla
þegar Sigurður tók myndirnar. Á veður-
athugunarstöðinni á Brú, skammt frá
Vaðbrekku, var lágmarkshili 7. júlí 9
stig en hámarkshiti 25 stig. Mjög heitt
var dagana á undan, m.a. mældist 27
stiga hiti á Brú. Vatnamælingar hjá
Vatnsorkudeild Orkustofnunar upplýsa
að meðalrennsli Jöklu þennan dag hafi
verið um 825 rúmmetrar á sekúndu en
farið upp í 904 rúmmetra. Segir
Sigurður að þetta rennsli sé með allra
mesta móti. I suðvestanátt verður
hnjúkaþeyr áberandi norðaustan Vatna-
jökuls og á Brúarjökli. Hugtakið nær
yfir ferlið þegar rakt loft kólnar við að
lyftast yfir hálendi, skilar rakanum sem
úrkomu áveðurs en sígur svo og hlýnar
mjög sem þurrt loft hlémegin. Þannig
getur lofthiti í suðvestanátt verið um
10 stig í byggð á Suðurlandi en 15-20
stig á norðaustanverðu landinu. Sam-
kvæmt athugunum Ahlmanns hins
sænska og Sigurðar Þórarinssonar 1936
stöfuðu 86% leysingar á Hoffellsjökli
af varmanámi snævar úr hlýjum vind-
um (iðustraumum lofts) yfir jöklinum
og vegna varma frá vatnsgufu sem
þéttist við yfirborð jökulsins. Líklega
má skýra þetta mikla rennsli Jöklu með
óvenjuhlýjum vindum og háum lofthita
í hnjúkaþeynum í júlíbyrjun umrætt
sumar. Einnig kann uppistöðuvatn frá
jöklinum að hafa komið til.
Vormyndirnar eru teknar 7. maí
1992. Vorið var frekar svalt í heild
sinni og gerði kuldakast í maí. Á Brú
var lágmarkshiti 7. maí -3 stig en
hámarkið -1 stig. Áin var þarna
vatnslítil miðað við árstíma eða í 14
rúmmetra rennsli á sekúndu, skv.
vatnamælingum, straumlítil og hálftær.
Þennan dag var örfárra stiga hili lesinn
af hitamæli á Vaðbrekku. Með saman-
burði ljósmyndanna sést glöggt hve
miklum stakkaskiptum áin tekur og hve
langt á land vatnsflaumsins gætir,
miðað við lágmarks- eða jafnvel
meðalrennsli. Jökla, í foráttuham,
hlýtur oft að hafa verið verulegur farar-
tálmi á sumrin í eina tíð.
221