Andvari - 01.06.1963, Síða 13

ANDVARI
ROUSSEAU
11
sömu fordæmingunni. Viljaþreki ýmissa
þessara manna er einmitt þannig farið,
að það er að miklu leyti bundið við
áhugasvið þeirra. Þrautseigja þeirra er
nær yfirmennsk við þau störf, sem þeir
hafa áhuga á, en þeir geta verið latir og
hysknir við annað. Ahugi þeirra og hug-
sjón vekja og sístæla viljann, þau renna
saman í ósundurgreinanlega heild, leggj-
ast þarna á eitt, stefna að sama marki,
veita þeim þrek og dug við erfið störf,
sem eru þeim þó hugljúf, og veita þeim,
þrátt fyrir allt, vitund um manngildi
þeirra og einhverja þá dýpstu sælukennd,
sem til er.
Að minni hyggju stafa hinir hörðu
dómar margra um skapgerð Rousseaus
að verulegu leyti af því, að allan seinni
hluta ævinnar var hann ekki heill á geði,
en hins vegar var geðveiki hans ekki á
svo háu stigi, að menn yrðu hennar mikið
varir, nema við nána kynningu. Margt,
sem honum er talið til áfellis, var honum
vafalaust ekki með öllu sjálfrátt. í öðru
lagi hafa Játningarnar spillt siðferðilegu
áliti hans, þótt hann vaxi af þeim sem
rithöfundur. Margt það, sem Rousseau
hefur verið dæmdur harðast fyrir, hefði
mönnum ella verið ókunnugt um og fylgt
honum til moldar. Varpa má hér fram
þessari spurningu: Ef ýmsir miklir menn
rituðu um einkalíf sitt í sama dúr og
Rousseau, myndu þá játningar þeirra
vera öllu geðslegri? Um það er leyfilegt
að efast.
Rousseau hafði miklar veilur og mikla
kosti. 1 einkalífi hans komu óneitanlega
fram ýmsir þverbrestir og skortur á hæfi
til farsællegrar lífsstjórnar: Hann velur
sér að lífsförunaut vangefna konu og sið-
ferðilegan gallagrip, sem hann, sjálfsagt
með réttu, vantreysti til þess að sjá sóma-
samlega um uppeldi barna þeirra. Ein
yfirsjónin leiðir þarna af sér aðra: Börn
þeirra setur hann á munaðarleysingja-
hæli, en sá verknaður kórónaði allar
aðrar yfirsjónir hans.
II
Höfuðritum Rousseaus má skipta í
fjóra flokka; þau, sem fjalla um þjóð-
félagsmál: Ritgerðina um vísindi og listir,
sem áður hefur verið minnzt á, Ritgerð-
ina um misrétti manna og Þjóðfélags-
samninginn. I annan flokk kemur skáld-
saga hans, La Nouvelle Héloise. í þriðja
flokk Játningar hans og Dagdraumar, og
loks Emil, hið mikla rit hans um upp-
eldi.
1 Ritgerðinni um vísindi og listir, þótt
stutt sé, er þegar að finna vísi að flest-
um þeim skoðunum, sem Rousseau síðar
boðaði. Þar kemur fram þrá hans eftir
einfaldara og eðlilegra lífi, þar sem mað-
urinn er herra kunnáttu og tækni, en
ekki þræll þeirra. í Ritgerðinni um mis-
rétti manna kemur fram sú meginkenn-
ing hans, að mennirnir hafi verið upp-
haflega góðir meðan þeir voru i náttúru-
ástandinu, en hafi svo spillzt af menn-
ingunni. Upphaflega var réttur allra jafn,
en með menningunni skapaðist misréttið:
„Fyrsti maðurinn, sem kom í hug að
girða jarðarskika og segja: þetta er min
eign, og fann menn nógu grunnhyggna
til þess að trúa sér, er hinn sanni stofn-
andi þjóðfélagsins. Ilve mörgum glæp-
um, styrjöldum og morðum, hvílíkri eymd
og skelfingu hefði sá maður firrt mann-
kynið, sem rifið hefði upp staurana eða
fyllt upp skurðinn og hrópað til mcð-
bræðra sinna: Takið ekkert mark á þess-
um svikara. Þið eruð glötuð, ef þið
gleymið því, að afrakstur jarðarinnar er
allra eign, en jörðin engra." Eignarrétt-
urinn getur af sér misréttið, en hann er
þó ekki unnt að afnema, heldur einungis
að takmarka hann. Rousseau vill ekki,
að menningarstofnanir séu eyðilagðar.
Maðurinn getur ekki horfið aftur til