Andvari - 01.06.1963, Side 24

22
SÍMON JÓII. ÁGÚSTSSON
ANDVARI
finna í samvizku mannsins, innri full-
vissu, opinbcrun hjartans. Kjarni trúar-
innar eða hin nátturlegu trúarbrögð eins
og Rousseau kallar þetta, eru aðallega
fólgin í þessu: Trú á guðlega forsjón, trú
á almáttugan, algóðan og alvitran guS,
sem vakir yfir mönnunum; trú á annaS
líf og trú á allsherjar réttlæti. GuS býr
í hjarta mannsins og í náttúrunni. Prest-
urinn trúir ekki á eilífa útskúfun. Hann
dregur í efa guðdómlegan uppruna
biblíunnar og að guðspjöllin séu opin-
beruð rit, þótt hann dáist að þeim. Hjarta
mannsins er bið sanna musteri guðs. Trú
er tilfinning, en ekki kerfi kennisetninga.
Samvizkan opinberar manninum guð og
forsjón bans, sálina og ódauSleika henn-
ar og frelsið, en hún segir okkur ekkert
til um aðrar kennisetningar kirkjunnar,
svo sem endurlausn eða þríeiningu guðs.
Þarna hefur Emil kjarna trúarbragðanna,
og honurn er frjálst að aShvllast ákveðn-
ari trúarstefnu, ef hann vill.
Rousseau var mikill biblíulestrarmaður,
en náttúran sannfærði hann bezt um til-
veru GuSs. Því leggur hann aðstoðar-
prestinum þessi orð í munn: ,,Ég hef
lokað öllum bókum, nema einni, hún
stendur öllum opin. ÞaS er hin mikla og
háleita hók náttúrunnar."
Þótt fjórða bók Emils sé merkileg, að
því er varðar lífsskoðun, trúarskoðun og
heimspeki Rousseaus, er hún miklu
minna virði frá uppcldisfræðilegu sjónar-
miði en hinar fyrri.
Soffía. Fimmta og síðasta bókin, sem
fjallar um uppeldi Soffíu, tilvonandi konu
Emils, og kvenna yfirleitt, er rituð í öðr-
um dúr og ekki af slíkum eldmóði og
fjórar fyrri bækurnar. Það er eins og
Rousseau daprist þar nokkuð flugið. Emil
hefur oft verið kallaður uppeldisfræði-
leg skáldsaga, en þessi nafngift á naum-
ast við nema síðasta hluta hans. í upp-
eldi Soffíu fylgir Rousseau að mestu
skoðunum, sem þá voru ríkjandi um upp-
eldi kvenna. Soffía situr í festum tvö ár,
og þau notar Ernil til ferðalaga í útlönd-
um, hann lærir erlend mál og nokkuð
í forntungunum og kynnir sér stjórnmál.
Eftir heimkomu Emils ganga þau í hjóna-
band. Þau eiga von á barni. Illutverki
leiðsögumanns hans er nú lokið.
Emil er rit, sem skilja má á ýmsa vegu.
Ekki má þó skilja það sem kennslubók
í hagnýtri uppeldisfræði eða kennslu-
fræði. Höfundi er mest í muna að gera
grein fyrir markmiði uppeldisins og
meginreglum þess. Sem hugsjónarit held-
ur Emil gildi sínu, þótt það sýni okkur
ekki hvern krók á veginum, heldur að-
eins stefnuna. Ritið er frekar leiðar-
stjarna en leið. Rousseau lýsir þar upp-
eldi einstaklings, sem hann einangrar af
ásettu ráði frá þjóðfélaginu; fyrst á ung-
lings- og ung-fullorðins árunum kynnist
hann því og fær skilning á því, hvað
þjóðfélag, föðurland og ríki er. Rousseau
hefur efalaust ætlast til þess að þetta
höfuðrit sitt um uppeldi væri skilið sem
hugsmíð eða hugsunartilraun, þar sem
settar eru fram á ljósan og eftirminni-
legan hátt meginreglur uppeldis og
kennslu.
I þessu sambandi má benda á, að
Rousseau hefur ritað ýmislegt annað um
uppeldi, þar sem hann tekur meira til-
lit til aSstæðnanna, eins og þær voru á
hans degum. Einkum má nefna grein
hans um uppeldi í Alfræðibókinni frönsku
1755 og I Iugleiðingar um stjórnhætti í
Póllandi 1772. I báðum þessum ritgerð-
um leggur hann mikla áherzlu á félags-
lega hlið uppeldisins. Börn á að ala upp
í föðurlandsást og hollustu við þjóS sína.
I La Nouvelle Héloise leggur hann
áherzlu á fjölskylduuppeldið og þátt
móðurinnar í uppeldinu. Hún elur
börn sín upp mcð myndugleik, en ekki