Andvari - 01.06.1963, Síða 26

24
SÍMON JÓM. ÁGÚSTSSON
ANDVARI
sem dæmi, að nútímamenn hafa ekki
ávallt skilið gildi móðurumhyggju fyrir
barnið í frumbernsku, né skaðsemi ótíma-
bærrar kennslu og þjálfunar, en á bæði
þessi atriði leggur sálarfræði síSustu ára
mikla áherzlu.
Áhrif Emils á viðhorf nútíma barna-
sálfræðinga og uppeldisfræðinga eru mik-
il. Það er ekki ofmælt, aS menn taka sér
svo varla uppeldisfræðilega bók í hönd,
að þar gæti ekki beint eða óbeint áhrifa
Rousseaus. Mörg viðhorf hans eru nú
orðin almenningseign og gera menn sér
ekki nærri því alltaf grein fyrir því, að
þau eru frá honum runnin, af því að
þeir hafa kynnzt þeim í ritum seinni
tíma uppeldisfræðinga, sem hafa svo aft-
ur beint og óbeint orðið fyrir áhrifum frá
Rousseau.
Þetta þýðir ekki, að innsæi Rousseuaus
hafi verið óskeikult. Oðru nær. Honum
skjátlaðist urn margt. Menn verða að
kunna aS grcina gulliS frá grjótinu í
kenningum hans. Hann á það sameigin-
legt með mörgum öðrum frumlegum liugs-
uðum, að hann þolir ekki hundslega
fylgd. Þrátt fyrir mikil áhrif á hugsun
nútímamanna, hefur hann aldrei myndaS
skóla í venjulegri merkingu þess orðs.
Ymis einstök atriði í kenningu hans
höfðu að vísu áður komið fram í ritum
uppeldisfræðinga og heimspekinga, en
aldrci höfðu þau verið sett fram í jafn-
yfirgripsmiklu samhengi, aldrei verið
studd jafnaugljósum dæmum og sannfær-
andi rökum, aldrei fyrr hafði uppeldis-
kenning verið boðuð af þvílíku andríki,
skaphita og sannfæringarkrafti. Rousseau
ritaði á máli, sem allir menntaðir mcnn
á Vcsturlöndum lásu þá. I Iann neyddi
menn heinlínis til þcss að taka uppeldis-
málin til gagngerðrar athugunar. Áhrif
hans á samtíðarmenn hans urðu geysi-
mikil, bæði á allan almenning og fræði-
mcnn. Mæður úr hástéttunum tóku nú
sjálfar að annast börn sín og hafa þau á
brjósti. Samlandi Rousseaus, Pestalozzi,
varð ungur gagntekinn af kenningu hans,
þótt hann færi sínar eigin götur. Lestur
Emils hafði djúp áhrif á Kant og heim-
speki hans, einkum þó siðfræði hans.
Hann komst svo að orði: „Áður fyrr
ímyndaði ég mér, að ágæti mannkvnsins
væri fólgið í þekkingarleit þess og ég fyrir-
leit fáfróðan almúgann. Rousseau opnaði
augu mín. Þessir ímynduðu yfirburðir
hurfu. Ég lærði að bera lotningu fyrir
manneðlinu." — Svo er sagt, að Kant
léti aðeins einu sinni falla niður síðdegis-
göngu sína; það var daginn sem hann
var að lesa Emil.
í frægu minningarljóði um Rousseau
kemst Schiller svo að orði, að hann geri
kristinn lýð að sönnum viönnum. Kvæðið
er á þessa lund:
Monument von unsrer Zeiten Schande,
Ewge Schmachschrift deiner Mutterlande
Rousseaus Grah, gegriisset seist du mir!
Fried und Ruh den Trummem deines Lebens!
Fried und Ruhe suchtest du vergebens,
Fried und Ruhe fandst du hier.
Wann wird doch die alte Wunde narben?
Einst wars finster, und die Weisen starben —
Nun ists lichter, und der Weise stirbt.
Sokrates ging unter durch Sophisten.
Rousseau leidet, Rousseau fállt durch Christen,
Rousseau — der aus Christen Menschen wirbt.
Eins og kunnur danskur uppeldisfræð-
ingur, Grue-Sörensen, segir í ágætri rit-
gerð um Rousseau, má líta á uppeldið frá
tveimur sjónarmiðum.1) Frá félagslegu og
menningarlegu sjónarmiði er það fólgið í
samlögun einstaklinganna að venjum og
siðum þjóðfélagsins, í því, að þeir tileinki
sér menningarverðmæti þcss. Ef börnin
geta ekki eða vilja ekki tileinka sér menn-
11 R. Grue-Sörensen: Opdragelsens Historie
II. Kbh. 1957, hls. 145.