Andvari - 01.06.1966, Blaðsíða 75

ANDVARI
BLÓÐ OG JÁRN FYRIR EINNI ÖLD
73
ans verða ekki leyst með ræðuhöldum og
meirihlutasamskiptum —• þetta var hið
mikla glappaskot áranna 1848 og 1849 —
heldur með blóði og járni, „durch Blut
und Eisen." Viðbrögð manna við orðum
Bismarcks eru athyglisverð: bæði vinir og
fjendur tóku þau ekki alvarlega, flestir,
ef ekki allir, skildu þessi orð sem andríkt
gjálfur ræðumanns. En þar skjátlaðist
þeirn hrapallega. Bismarck hafði lyft lítið
eitt hulunni af pólitískri stefnuskrá sinni
og áætlun og gerði það, sem annars var
ekki alltaf vandi hans: að leyfa mönnum
að skyggnast i þau spil, sem hann hafði
á hendinni.
Þýzkum sagnfræðingum bæði fyrr og
síðar hafa verið mjög töm í munni orðin
Schicksal og schicksalhaft —■ örlög og ör-
lagaríkur. Oftar en ekki falla þeim þessi
orð úr penna þegar þeir hugleiða sögulega
framvindu föðurlands síns. Söguleg ör-
lagahyggja getur ekki táknað annað en
það, að mennirnir séu þess ekki megnugir
að ráða stefnu sögu sinnar, að þeir fái ekki
stjórnað afleiðingum gerða sinna, að vilja-
bundin markmið þeirra geti af sér allt
aðrar niðurstöður en til var ætlazt. Bis-
marck sjálfur hallaðist að sumu leyti að
þessari örlagahyggju, þótt hann orðaði
hana með öðrum hætti. Raunar báru
sögulegar athafnir Bismarcks ríkari ár-
angur en flestra annarra stjórnmálamanna
um hans daga, hann náði að stefndu marki
í höfuðatriðum að minnsta kosti, en þó
lét hann einu sinni svo ummælt, að guð
væri sá, er stjórnaði rás sögunnar, en það
væri mannanna verk og hlutskipti að ná
handfesti á klæðafaldi almættisins og ber-
ast svo áfram á þeirri sögulegu braut, er
guð hcfði markað. En örlagahyggja þýzkr-
ar sagnfræði hefur beinlínis og óbeinlínis
orðið einskonar varnarræða þýzkrar sögu,
afsökun á því sem aflaga fór í fortíðinni,
á dómþingi sögunnar hefur sökinni verið
velt á ytri öfl, sem í rauninni eru ekki af
mannsins heimi. Þetta er hættuleg kenn-
ing og áhrif hennar hafa því miður orðið
þýzku þjóðinni til óþurftar og spillt sjálfs-
vitund hennar. Því að á sama hátt og
mennirnir eru einir höfundar sögu sinnar,
þá verða þeir að sjálfsögðu að bera einir
ábyrgð á henni. Engin þjóð getur skotið
sér undan þessari ábyrgð. Sökin jafnt og
sæmdin er eignarhlutur hverrar þjóðar.
Þeir aðilar sem áttust við hjá König-
grátz í júlímánuði 1866, Prússland og
Austurríki, voru jafnaðarlega á þeirra
tíma máli kölluð þýzku stórveldin, enda
voru þau stærstu og áhrifamestu ríkin í
hinum þýzkumælandi heimi. Fimm árum
síðar er risið upp í Þýzkalandi nýtt sam-
bandsríki, Þýzka rikið, Das Deutsche
Reich. Keisari þess var Prússlandskon-
ungur. Eftir ósigurinn í fyrri heimsstyrj-
öldinni lifðu bæði áfram, Þýzka ríkið og
Prússland, meirihluti Þjóðverja taldist
til Prússlands fram að fyrri heimsstyrj-
öld. Eftir valdatöku nazista 1933 var
Þýzkaland oft kallað Þriðja ríkið, og lá
að þeirri nafngift gömul saga. Þýzku þjóð-
inni var heitið því, að þetta þriðja ríki
skyldi standa í þúsund ár. Það heit var
illa efnt. Æviár Þriðja ríkisins urðu
aðeins tólf. Ef litið er á nútíma landa-
bréf af Þýzkalandi, þá munu margir
sakna þar vinar í stað. Þýzka rikið er
horfið af landabréfinu. í þess stað eru
komin tvö lýðveldi, Bundesrepublik
Deutschland, á íslenzku: Þýzka sam-
bandslýðveldið, og Deutsche Demokra-
tische Republik, sem á íslenzku er kallað
Þýzka alþýðulýðveldið. En Prússland er
með öllu horfið, í hvorugu hinna þýzku
lýðvelda er nafn þess ríkis, sem Bismarck
efldi til valda og virðingar með blóði og
járni fyrir hundrað árum. Þegar þessara
umskipta er gætt, þá er kannski ástæða
til að fyrirgefa þýzkum sagnfræðingum
þó þeim verði það á að tala um örlög
Þýzkalandssögunnar.