Andvari - 01.01.1977, Qupperneq 106
104
PÁLL BJÖRNSSON
ANDVARI
dómi á öllum sviðum. Það er trúa mín, að drengurinn hafi verið sendur
snemma til séra Páls til þess að gera hann hæfan til prédikunarstarfa, meðan
hann biði eftir tækifæri til að komast til framhaldsnáms í Kaupmannahöfn,
en á því hlaut að verða nokkur bið vegna fátæktar móður hans, og auk þess
var elzti bróðir hans, Þórður, við nám í Höfn á þessum árum.
Nú ber svo vel í veiði, að menn geta fyllilega gert sér grein fyrir því,
hvernig séra Páll kenndi ungum mönnum að prédika. Plann samdi nefnilega
lítið kver í þeim tilgangi, og er það samið um 1680. Þessa ársetningu byggi
ég á því, að hann notar ritið „Andlega spörunartíma" eftir Heinricli Miiller,
sem þegar hafði verið þýtt á íslenzku 1674. Kaflar þeirra bókar hafa að jafnaði
tvöfaldan titil, og heldur séra Páll þessum sið í öllu sínu kveri. Eg hef fundið,
að séra Páll notar efni úr eftirfarandi köflum úr bók Mullers:
27. Um prédikara embætti. „Hvör ert þú“.
131. Um ástundan til kennimannslegs embættis. Sofir þú, samt vakir Guð.
157. Um viðkvæmar prédikanir. Af hjarta í hjartað.
177. Um straffprédikanir. Sannleikurinn fæðir hatur.
181. Um ágjarna og eigingjarna presta. Non vos sed vestra.
192. Um einfaldleika í prédikun. Við börn er að stíma.
200. Um prédikara útvalning. Ein Raust og ekki meir.
207. Um óguðlega presta og tilheyrara. So sem kannan er, so er lokið.
219. Um postillanta. Riddarar til fóts.
f handritinu IB. 235 4to, sem ég reisi athuganir mínar á, stendur þetta til
viðbótar. „Um prédikara straff og huggunarembætti og annað þar að lútandi
finnst 232, 252, 257, 259, 265, 277, 284, 291. Þetta er undan fellt að sinni.“
Getur því vel skeð, að síðar komi á daginn, að séra Páll hafi einnig notað efni
úr þessum tilteknu köflum.
Aðrar meginheimildir séra Páls eru t. d. rit Gregóríusar Nazíanz, einkum
Apólógía hans eða varnarræða fyrir biskupsvígslu sinni. f hana vitnar séra
Páll í tveimur köflum, nr. 5 og 9. Gregóríus þessi var einn frægasti prédikari
austurkirkjunnar á fjórðu öld og eftirlætisrithöfundur séra Páls. Samkvæmt
Jesajaskýringum séra Páls hefur hann haft prentuð rit heilags Gregóríusar í
höndunum, því að hann vitnar til þeirra með blaðsíðutali. Auk þess hef ég
í einu riti séra Páls (Um kross og krossmark) rekizt á það, að hann leitar
trúfræðilegrar staðfestingar á hinni íslenzku signingu (sem þótti pápísk) í
ritum Gregóríusar. Annars staðar bendir séra Páll á heilagan Gregóríus sem
gott lesefni fyrir kennimenn við hlið Híerónýmusar, Krýsostomusar og hinna
lúthersku guðfræðinga Chemnitz og Gerhards og auðvitað Lúthers sjálfs.