Andvari - 01.01.1989, Qupperneq 88

86
GUNNAR KRTSTJÁNSSON
ANDVARl
getur raunar nálgast það að vera eins konar játning. Nefna mætti fleiri gerðir
ævisagna svo sem píslarsöguna sem þekkt er í íslenskum bókmenntum.
Með þessu er þó ekki öll sagan sögð því að ævisögur skiptast í ýmsa flokka.
Þar eru sjálfsævisögur, æviskrár, hetjusögur og svo sálfræðilega þroskasagan.
Nítjánda öldin tefldi fram vísindalegu ævisögunni sem er yfirleitt rituð að
þeim látnum sem fjallað er um og stuðst er við ýmsar heimildir. Hér á landi
virðist þó eitt afbrigði ævisögunnar njóta mestra vinsælda og það eru endur-
minningar, ýmist ritaðar af þeim manni sjálfum sem lítur yfir farinn veg eða
öðrum í hans stað. Á þessari öld hafa ýmsir— einkum rithöfundar — skrifað
sjálfsævisögu í skáldsöguformi, sbr. Fjallkirkju Gunnars Gunnarssonar og
Uppvaxtarsögu Sigurðar A. Magnússonar. Kannski er þetta form ævisög-
unnar, þar sem höfundur fjallar gjarnan um sjálfan sig í gervi annarrar
persónu, einhver besta leiðin til þess að ná því marki sem Goethe setti með
skilgreiningu sinni, þ.e.a.s. að henda reiður á sjálfum sér með því að kanna
eigin lífsferil. Greinilegt er að hér er um að ræða allvítt svið sem flokka má
undir hugtakið ævisaga.
Á seinni árum hefur komið fram sérstök tegund ævisögu eða endur-
minninga hér á landi sem kalla mætti segulbandssöguna, þar er átt við
endurminningar sem ritaðar eru vegna áhuga bókaútgáfu á einhverri ákveð-
inni persónu. Þar er hagnaðarvon útgáfunnar kannski meginástæðan fyrir
ritun ævisögu. Útgefandinn fær gjarnan þekktan rithöfund eða blaðamann til
verksins og rekur hann garnirnar úr þekktri persónu í íslensku þjóðlífi; síðan
er safnað nokkrum myndum og allt gefið út. Sé unnt að flokka slíkar bækur í
einhvern hefðbundinn flokk ævisöguritunar þá væri það helst hetjusagan sem
kæmi til greina — eða stjörnusagan.
Minningabækur presta sem út hafa komið undanfarna áratugi eru fæstar
ævisögur samkvæmt því sem hér hefur verið sagt heldur endurminningar og
oftar en ekki ritaðar sem apologíur. í endurminningum hefur höfundur fullt
leyfi til að velja og hafna hvað hann tínir til handa lesandanum. Hann þarf
ekki að segja allt, hann velur úr og setur það fram á þann hátt sem honum
finnst vera rétt. Augljóst er að heimildagildi slíkra bókmennta er heldur rýrt.
Það er viðhorf þess sem rif jar upp sem ræður ferðinni og mat hans á mönnum
og málefnum. Tilgangur hans er ekki að vega og meta á vogarskálum hlut-
lausrar umfjöllunar heldur er meginatriði að söguhetjan komi sem best út.
Sjálfsævisögur dr. Jakobs Jónssonar, séra Jóns Auðuns, séra Emils
Björnssonar, séra Róberts Jacks og séra Árelíusar Níelssonar eru sígildar
endurminningar að því leyti að þær eru ritaðar eigin hendi af þeim sem rifjar
upp atburði úr ævi og starfi.
Graham Greene hefur sagt um ævisögur presta: „Prestur bakar ævisögu-
ritaranum meiri vanda en rithöfundur. Líkt og með borgarísjakann þá sést
lítið af honum í samanburði við það sem er neðansjávar: við verðum að kafa í