Andvari - 01.01.1989, Blaðsíða 105

ANDVARI
AF ANNARLEGUM TUNGUM
103
1900- 1909 1910- 1919 1920- 1929 1930- 1939 1940- 1949 1950- 1959 1960- 1969 1970- 1979
Frumort ljóð 101 83 118 180 249 298 272 472
Frumsamin skáldrit 46 72 102 142 244 278 304 414
Þýdd skáldrit 136 120 135 277 760 546 701 725
Alls 283 275 355 599 1253 1122 1277 1611
Heimir segir (í 1. útgáfu rits síns): „Langsamlega athyglisverðastar sýnast
hér tölur þær sem lýsa auknu gengi íslenskrar skáldsagnagerðar á þessu
tímabili, þó svo frumsamdar skáldsögur verði aldrei jafn margar og frumortar
ljóðabækur.“7 Það virðist ekki vekja sérstaka athygli hans að það eru í raun
þýdd skáldrit sem ætíð eru í meirihluta, stundum ærið miklum, og að tölurnar
sýna greinilega sívaxandi gengi þeirra einkum er kemur fram að miðbiki
aldarinnar. Þetta held ég sé dæmi um bókmenntasögulega blindu á hlut
þýðinga. Einhver kynni að vilja benda á að mikill hluti hins þýdda efnis sé
afþreyingarefni, en við verðum að geta gert grein fyrir hlut þess og það er í
sjálfu sér mikilsvert athugunarefni að íslenskri ,,þörf“ (eða íslenskum
markaði) fyrir afþreyingu skuli vera fullnægt með þýddu efni — hvaða áhrif
skyldi það hafa á heimsmynd íslendinga og hlut tungumálsins í þeirri mynd?
Mig langar að sækja til Heimis annað dæmi um „þögn“ bókmenntasög-
unnar, ekki vegna þess að mér sé í nöp við rit hans, heldur einmitt vegna þess
að þótt það sé ekki stórt í sniðum og samið með þarfir framhaldsskóla í huga,
er það í heild tekið besta yfirlitslitsrit um íslenskar bókmenntir síðari alda
sem við eigum enn sem komið er. Eitt af því sem flækir íslenska bókmennta-
sögu er staða íslensk-skandinavísku höfundanna — sem skrifa verk sín á
erlendum málum og verða eiginlega ekki hluti af íslenska bókmenntakerfinu
fyrr en búið er að þýða þau (og gegna þýðingar þar ótvírætt mikilvægu
hlutverki fyrir íslenska bókmenntasögu). Þegar bók Heimis Pálssonar kom
fyrst út var hann gagnrýndur fyrir að minnast ekki á einn þessara höfunda,
Gunnar Gunnarsson.8 Bætti Heimir úr því í næstu útgáfu. En ég veit ekki til
að nokkur hafi áfellst Heimi fyrir að hafa enn ekki minnst einu orði á Helga
Hálfdanarson í bókmenntasögu sinni (þriðja útgáfa hennar kom út 1987).
Mér þykir það sannast sagna furðuleg íslensk bókmenntasaga sem kemst með
öllu framhjá þeim manni sem gert hefur mörg stórvirki heimsbókmenntanna
að stórbrotnum íslenskum textum.
Ég tek fram að þetta er ekki hefðbundin kvörtun yfir því að einhver hafi
ekki verið „tekinn með“, eins og svo algengt er að heyra þegar ýmiskonar
safnrit eða söguleg yfirlitsverk eru gefin út. Hér er fremur um aðferðafræði-