Andvari - 01.01.1989, Qupperneq 194

192
SIGURJÓN GUÐJÓNSSON
ANDVARI
Á þeim tíma sem sr. Matthías sat Odda voru mikil harðindaár. Sandbyljir
voru tíðir á Rangárvöllum og færðu smábýli í kaf. Harðastur var sá er skall á
25. apríl 1882. F*að gegnir því furðu þegar á allar aðstæður er litið hve miklum
og góðum skáldskap hann skilar þessi ár, og sýnir ljóslega hver afburðamaður
hann var. F*ó kvarta samnefndarmenn undan því, hve seint hann skili sálmum,
sem honum var falið að yrkja um ákveðið efni. Haustið 1883 eru ekki komnir
nema átta sálmar frá hans hendi. En þá herðir hann róðurinn. Og eftir sex ár
hafa nefndinni borist 24 sálmar eftir Matthías. Tveir þeirra höfðu þá verið
felldir: „Blessuð jól, bjartari sól“ og „Hellubjarg og borgin mín“, sem hann
umorti síðar og gerði þá enn betur: „Bjargið alda, borgin mín.“
Sonur Matthíasar, Steingrímur læknir á Akureyri, hélt því fram, að hann
hefði sent nefndinni fleiri sálma, og það mætti skilja af bréfum skáldsins. Út
frá þessu spannst nokkur ritdeila milli Jóns biskups Helgasonar og Steingríms
læknis. Fullyrðingar stangast á.
Nefndin hafði samþykkt sálminn „Ó blessuð stund, er burtu þokan líður.“
F»á vill Matthías kalla hann inn, en því neita hinir. Líka var í ráði að taka upp
jólasálm hans, „Ég vil með þér Jesú fæðast," en Matthías harðneitar. Ein-
staka sálma endursendi nefndin honum og vildi fá bragarbót. Meðal þeirra má
nefna einn ástsælasta sálm íslendinga, „í gegnum lífsins æðar allar.“ í frum-
gerð byrjar hann á þessa leið: „Hið æðsta boðorð engla og manna.“ F>á yrkir
Matthías um 5. og 6. vers í sálminum „Af heimi skattskrift heimtuð er“, sem
er elstur af hans kunnu sálmum, og var í sálmabók 1871, sá eini eftir hann þar.
Þegar Helgi Hálfdánarson sá fyrrnefnda sálminn í nýju gerðinni á hann að
hafa sagt af hrifningu: „Svona getur enginn ort nema séra Matthías.“ Einum
alkunnum sálmi Matthíasar breytti nefndin lítið eitt, kirkjuvígslusálminum
„Ó, maður hvar er hlífðarskjól..?“ Samnefndarmenn Matthíasar eiga þakkir
skilið fyrir þessi afskipti sín.
Þegar fór að líða að lokum nefndarstarfa, var Matthías beðinn að yrkja þrjá
sálma, sem nefndinni þótti vanta: Ferðasálm, borðsálm og alþingissetningar-
sálm. Tveir hinir fyrrnefndu berast síðla á árinu 1885. En þá vantar alþingis-
setningarsálminn, og nú fer að nálgast prentun. Snýr nefndin sér þá til Stein-
gríms, sem yrkir sálminn „F’ú Guð, ríkir hátt yfir hverfleikans straum.“
Kirkjufundarsálmur var þá enginn til og því lagt að Valdimar Briem að yrkja
hann, sem og hann gerði.
Nú var prentun sálmabókarinnar í fullum gangi snemma árs 1886, en eng-
inn alþingissetningarsálmur hafði enn borist frá Matthíasi. F’egar prentun er
langt komið, fær Helgi í hendur sálminn alkunna: „Faðir andanna.“ Formað-
ur er í nokkrum vanda, en þykir mikið til sálmsins koma. F>að hefur verið
gengið frá öllu, og tala sálma er bundin við 650 númer.
Helgi grípur þá til þess ráðs að strika út sálm eftir sjálfan sig: „Ó, lof sé
Guði, líknin hans.“ Helga hefur verið legið á hálsi fyrir að breyta tveim stutt-