Andvari - 01.01.1999, Síða 110

108
PÓRIR ÓSKARSSON
ANDVARI
ir virðist aftur á móti opin fyrir þeim möguleika að teygja rómantíkina
langt fram á 20. öld, þegar hún heldur því fram í bókmenntasögu sinni að
rómantíska stefnan «hafi varað í ljóðagerð allt fram til 1930, og jafnveí þá
átt eftir að blómstra enn einu sinni».21 Hér er valið að horfa fremur til bók-
menntalegra áhrifa en ákveðinna atburða.
í tengslum við slíka sýn til bókmenntasögunnar er vert að minna á um-
ræðu Norðmanna um það hvenær norsk rómantík fjari út. Upphaf þeirra
skoðanaskipta má rekja til ummæla bókmenntafræðingsins Asbjprn Aar-
seths um að rómantíkin vari lengur fyrir okkur sem nú lifum en hún gerði
fyrir gengnar kynslóðir, og í nýlegri norskri bókmenntasögu lætur hann
þetta tímabil spanna allt fram til ársins 1905.22 Hér hefur rómantíkin því
gleypt með húð og hári bæði þau tímabil og þær stefnur sem lengi vel hafa
verið kennd við raunsæi, natúralisma og nýrómantík. Ummerkja þeirra
gætir einungis í hugtökunum «liberalromantikk», «sosialromantikk» og
«vitalromantikk». Ekki er hægt að segja að norskir fræðimenn hafi almennt
fallist á þessa túlkun Aarseths og bent hefur verið á að með því að láta
rómantíska skeiðið spanna jafnólíkar bókmenntir og hann gerir verði nán-
ast ómögulegt að átta sig á því hvað rómantík sé.23 Skrif hans sýna engu að
síður að það er alls ekki útilokað að stokka upp bókmenntasöguna og
hefðbundna skiptingu í tímabil.
I Islenskri bókmenntasögu III (1996) er einnig gerð nokkur tilraun til
slíkrar uppstokkunar, en þar er farin sú leið að auðkenna ljóðagerð tíma-
bilsins 1750-1850 með hugtakinu «íslensk endurreisn». Þeir þrír áratugir
sem á eftir koma, 1850-1880, eru hins vegar kallaðir «Tími þjóðskáldanna».
Hér er hugtakið rómantík því alls ekki notað um afmarkað skeið íslenskra
bókmennta, líkt og t.d. upplýsing og raunsæi. Því bregður hins vegar víða
fyrir þegar rætt er um einstaka höfunda, skáldverk eða hneigðir í bók-
menntunum. Þetta virðist byggja á því mati sagnaritarans, Páls Valssonar,
að á íslandi sé rómantíkin «rökrétt framhald upplýsingar» (289).
Það sem nú hefur verið sagt sýnir að það má hæglega greina á milli róm-
antíkur sem tímabils og stefnu og að þetta tvennt fer ekki alltaf fyllilega
saman. Þar með er komið að þriðja þætti hugtaksins rómantíkur, þeim sem
lýtur að tilteknum straumum eða hreyfingum í bókmenntum einstakra
landa. Ljóst er að þessir straumar geta verið afar mismunandi, og það var
ekki síst af þeim sökum sem Arthur O. Lovejoy dró í efa að hægt væri að
nota hugtakið sem eintöluorð. Oft er þýskri rómantík t.d. skipt í «snemm-
borna rómantík» (Friihromantik: 1796-1802), þar sem hughyggja, náttúru-
heimspeki og dultrú eru ríkjandi þættir og bókmenntirnar vitna oft um
formlega upplausn; þjóðernislega og fágaða «hárómantík» (Hochromantik:
eftir 1805); og að lokum «síðrómantík» (Spatromantik: eftir 1813), þar sem
myrk öfl mannlífs og náttúru eru könnuð.