Andvari - 01.01.1999, Side 124

122
ÞÓRIR ÓSKARSSON
ANDVARI
íslenska skáldskap sem kenndur er við rómantík með tilvísun til hinnar
«upprunalegu og róttæku» rómantíkur annars vegar og með hliðsjón af «ís-
lenskri aðlögun» hennar í kvæðum Bjarna og Jónasar hins vegar? Sækir
þessi túlkun ekki fullmikið til þeirrar þjóðernislegu mælskufræði aldamóta-
kynslóðarinnar að hin eiginlegu þjóðskáld okkar hafi í senn verið þjóðræk-
in, upprunaleg, heilbrigð og framsækin? í verkum þeirra gæti ekki sömu
«úrættunar» og í skáldskap flestra annarra þjóða.
Það eitt að renna augum yfir íslenskan skáldskap 19. aldar ætti alltént að
gera okkur ljóst að höfundarnir voru ekki allir steyptir í sama mót. Hvað á
t.d. Gísli Brynjúlfsson sameiginlegt með Jónasi Hallgrímssyni, og þó lýsti
Benedikt Gröndal þeim fyrrnefnda svo í Dægradvöl að hann væri «allur
ekki annað en rómantík»?56 Og hvað er að segja um Grím Thomsen, Bene-
dikt Gröndal, Steingrím Thorsteinsson, Matthías Jochumsson og Kristján
Fjallaskáld? Ekki hafa allir samþykkt þá skoðun að þeir fylgi í fótspor
Bjarna og Jónasar. í Dægradvöl lýsti Benedikt Gröndal hinum unga Grími
Thomsen t.d. svo, að hann hafi verið «herold eða fyrirboði hins nýja tíma,
og með honum hófust breytingar á hugmyndum pilta» (87). I bókmennta-
sögu sinni hélt Poestion því einnig fram að Benedikt Gröndal hefði efnt til
formlegs «skóla» hinnar yngri skáldakynslóðar, m.a. Kristjáns Fjallaskálds
(432 og 470). Vissulega væri fróðlegt að fara nánar í saumana á slíkum
hræringum. í þeirri athugun lægi t.d. beint við að kanna hvað fjölmargar
þýðingar íslenskra skálda á evrópskum samtímaskáldskap segi okkur um
áhugamál þeirra.
Það er auðvitað eðli bókmenntasögunnar að einfalda hlutina, og slíkt er í
sjálfu sér ekki aðfinnsluvert. Við þurfum hins vegar að átta okkur á því, að
þegar við skiptum sögunni niður í tímabil erum við, viljandi eða óviljandi,
að ýta undir þá hugmynd að það hafi í raun og veru ekki orðið neinar um-
talsverðar breytingar innan einstakra skeiða. «íslensk rómantík» er skoðuð
sem ein óslitin heild, upplýsingaröldin sem önnur heild og þar fram eftir
götunum. Því lengri sem einstök tímabil verða, því meiri hætta er á að blæ-
brigði bókmenntanna dofni eða hverfi alveg, og á sama hátt er hætt við að
hugtökin sem notuð eru til að lýsa þeim missi merkingu sína. Og væntan-
lega viljum við það ekki.
Þegar við skiptum bókmenntasögunni niður í tímabil ýtum við sömuleið-
is undir þá skoðun að einstök skeið standi óhjákvæmilega sem fullkomnar
andstæður þeirra tímabila sem fara á undan og koma á eftir. Ef allt er með
felldu ætti rómantíkin t.d. að vera andstæða bæði upplýsingar eða nýklass-
isisma og raunsæis vegna þess að hún stendur á milli þeirra. «En hvers
vegna var rómantíkerinn Jónas ekki ákafur andstæðingur klassísistans Egg-
erts?» spyr Arni Sigurjónsson í riti sínu um bókmenntakenningar síðari
alda og kemur í framhaldi af því með hugsanlegar skýringar, svo sem þá að