Andvari - 01.01.1999, Page 134

132
SOFFÍA AUÐUR BIRGISDÓTTIR
ANDVARI
mér fannst ríða lífið á að draga upp sem sannasta, réttasta og hlífðarlausasta mynd af,
lá sem sé að víðari vogum“, er með öðrum orðum táknræn, og „í Gleipni mannheima
eru flækjur trúmála og viðskipta snarir þættir", af sama toga spunnir í þessu þorpi
eins og úti í styrjaldarheiminum. En brotalömin felst ma. í því að lýsing félagsmála-
baráttu og viðskipta í kauptúninu verður eins og utangátta í sögunni eða rennur hálf-
gert út í sandinn, og kemur þaðan af síður heim við þá tíma á íslandi þegar sagan
birtist.5
í ritdómi Jóns Helgasonar um Livets Strand sem birtist í Skírni árið 1916
(þ.e. áður en bókin er þýdd á íslensku) kemur þetta viðhorf glöggt fram.
Jón byrjar á því að fullyrða að Gunnar skrifi með danska lesendur í huga,
sögur hans séu „bæði hugsaðar á dönsku og mótaðar af danskri hugar-
stefnu.“6 Hinir dönsku lesendur eru, að mati Jóns: „menn, sem vegna
ókunnugleikans á íslenzku lífi og lífernisháttum hneykslast ekki vitund á
því, þótt það, sem borið er á borð fyrir þá, sé alt annað en sannarlega ís-
lenzkt.“ Og Jón heldur áfram: „Einmitt hið „íslenzka“ í sögum Gunnars er
það sem á verst við oss úti hér.“7 Ritdóminn út í gegn heldur Jón Helgason
áfram að mæla sögur Gunnars við „hið íslenzka“ og er honum greinilega
tilfinningalega misboðið þegar kemur að því að meta birtingarmynd ís-
lensks þjóðernis í texta Gunnars. Hann notar orð eins og „ósönn“, „ósenni-
legt“, „óeðlilegt“ og „ónáttúra“ í þessu samhengi og lýsir lestrarógleði
sinni á tilfinningaþrunginn máta:
Mér fanst blátt áfram, að eg hefði ekki í annað sinn séð syndgað öllu grimmilegar á
móti öllum virkileika. Og mér fanst það ófyrirgefanlegt að leggja fram fyrir út-
lendinga, sem ekkert þekkja til íslands, lýsingar, sem gæfu jafn ramskakkar hug-
myndir um líf og hugsunarhátt manna hér úti á íslandi og þessar lífslýsingar höf-
undarins.8
Eftir þennan inngang um birtingarmynd íslands og íslensks þjóðernis í sög-
um Gunnars gerir Jón Helgason lítið úr lofsamlegum dómum danskra
gagnrýnenda um Livets Strand, sem hann segir sjálfur að sé „frá upphafi til
enda einn hinn átakanlegasti „bölsýninnar boðskapur“, sem eg hef lesið nú
í mörg ár.“9
Umsögn Kristins E. Andréssonar og ritdómur Jóns Helgasonar sýna
glögglega hvernig þeim fannst Gunnar brengla íslenskan raunveruleika
eins og þeir túlkuðu hann á þeim tíma sem verkin eru skrifuð. Það var með
öðrum orðum „framandleiki“ en ekki „raunveruleiki“ sem mætti íslensk-
um lesendum á síðum bókarinnar. Jón Yngvi Jóhannsson segir, í áður-
nefndri ritgerð sinni, að grundvallarspurningin sem íslenskir ritdómarar
hafi spurt hafi ekki alltaf verið: „er þetta gott skáldverk?“, heldur miklu
fremur: „er þessi höfundur góður íslendingur?“10
Nú má að sjálfsögðu deila ákaft og lengi um það í hverju „íslenskur