Andvari - 01.01.1951, Side 22

18
Guðmundur Gíslason Hagalín
ANDVARI
illgresið. í stað þess ætti heldur að leggja sem mesta rækt við
að sá svo lífelfdu fræi hins góða, að það dragi til sín alla þá
næringu, sem jarðvegurinn geymir. Þá deyr illgresið af sjálfu sér.“
Við marghliða og margvíslega athugun sína á tilverunni og
lögmálum hennar og framvindu lífsins og menningarinnar komst
hann, þrátt fyrir allt illt, að þeirri niðurstöðu, að ástæða sé til
að vona, að takast megi að samrýma alla fjölbreytnina, sem lífið
og gróðurinn hafa upp á að bjóða, þannig:
„að hver fengi að þroskast og lifa samkvæmt innsta eðli sínu
og öðrum þó að meinalausu. Það gengur ekki ryskingalaust, en
því meiri sem drengskapurinn er, því meira verður víðsýnið, því
dýpri skilningurinn og því betri hin frjálsa samvinna."
Og hann telur sig og skoðanabræður sína ekki þurfa að
blikna eða blána fyrir mönnum örvænis eða fyrir hundingjun-
um, sem sjá ekki sólina þess vegna, að þeir hafa makað sóti mein-
fýsi, tortryggni og bölmæði á sína sálarljóra. Hann spyr:
„Hverjir verða að jafnaði sigurvegarar? Eru það þeir, sem
engu treysta? Eru það þeir, sem telja sér ósigurinn vísan? Nei,
það er hugurinn, sem ræður hálfum sigri . . . Vér verðum sjálfir
að smíða sólina, er leiði dag yfir landið. En efnið í þá sól eru
hæfileikar þjóðarinnar."
Hann rannsakar eðli og möguleika þjóðar sinnar í Ijósi sögu
hennar og bókmennta og kemst að þeirri niðurstöðu, sem felst
í lokaorðum bókarinnar íslendingar, en þau hef ég tilgreint hér
að framan. Á öðrum stað segir hann ennfremur um þjóðina:
„í því bezta, sem hún hefir hugsað og gert, er göfgi og afl,
sem er fullt af fyrirheitum. Lestir hennar eru að miklu leyti
skuggar stórra dyggða. Og framtíð. hennar verður að sama skapi
góð sem vér hlúum að því, sem hefir verið hinn heilagi eldur í
lífi þessarar þjóðar: ást á mannviti, þekkingu og drengskap."
Guðmundur Finnbogason lifði bernsku sína á tímum mikilla
þrenginga í lífi þjóðarinnar og ærins tvíveðrungs um örlög henn-
ar. Einmitt á Norður- og Norðausturlandi krepptu þá ís og eldur
einna óvægilegast að öllum almenningi; þaðan tók sig upp