Andvari - 01.01.1951, Page 78

74
Barði Guðmundsson
ANDVARI
í sameign hinna heiðnu söfnuða og meðlimir þeirra til skiptis
annazt hið opinbera helgihald. Þess er því ekki að vænta, að finna
minjar urn norska goða- eða gyðjustétt.
I heiðni eru dísarnöfn algeng á íslandi, og þau finnast einnig
í Eddukvæðum, en í Noregi verður þeirra næstum ekki vart fyrr
en á 14. öld, nema í ættum þeirra, sem fluttu út til íslands. Lind
telur upp 15 dísamöfn með mismunandi forliðum, sem íslenzkar
konur bám í heiðni, en fjögur á norskum konum, og em þau
dæmi miklu yngri. Auk þess eru hin norsku dísarheiti af hverri
tegund svo fá, að telja má óvíst, hvort þessi nafnaflokkur hafi
verulega fest rætur í Noregi á miðöldunum.
Dísarnafnafæð Noregs samanborin við dísarnafnafjölda íslands
er mikilvægt menningarsögulegt atriði. Það er engin hending,
að blótgyðjan Freyja bar einnig heitið Vanadís. Orðin dís og
gyðja tákna hvorttveggja í senn guðlegar kvenverur og kven-
presta. í þeim ættum, sem kynslóð eftir kynslóð önnuðust hinar
opinberu helgiathafnir, hefur starfsheitið dís smám saman orðið
að skímarheiti með hinum margvíslegustu forliðum, svo sem
raun ber vimi um á íslandi að fomu. Það eru slíkar dísaættir,
sem sett hafa hinn sérkennilega svip á þá hreppa, sem Saurbæi
höfðu. Einnig kemur í ljós, að dísanöfnin frá landnámsöld falla
mjög oft á hreppa með Hof-bæjum. Þetta er ofur eðlilegt. Hof-
bæir og Saurbæir eru fornir helgistaðir. Miðað við hina einstöku
bæjarnafnaflokka á íslandi eru hlutfallslega flestar kirkjur reistar
á Hof-bæjum og Saurbæjum. Næstir í röðinni koma Fell-bæimir
og fer það að vonum, því í heiðni höfðu rnenn átrúnað á felluin,
svo sem sagnir og örnefni sýna. Samt eru þó kirkjur Saurbæj-
anna hlutfallslega helmingi fleiri en Fell-bæjanna.
Svo sem áður var getið, er eitt af höfuðeinkennum Saurbæja-
hreppanna hinn mikli kvennastaðafjöldi þeirra. Það er sama, hvort
miðað er við bæjatalið í manntalsskýrslunum frá 1703 eða jarða-
talið frá 1847, útkoman verður nálega hin sama. Þegar svo litið
er á þá Saurbæjarhreppa, sem höfðu dísir samkvæmt fyrmefndu
dísatali, kemur í ljós, að þar er fjórði hver „staðir“-bær kenndur