Vikan - 07.12.1967, Blaðsíða 17

„Konan meö lampann“: Florence Nightingale hugar
að særöum og sjúkum hermönnum í Skútarí-spít-
ala. Á 16. síðu er hluti úr samtímateikningu af
áhlaupi léttu brígöðunnar við Balaklava.
„ . . . hlakkar sem gaukur hcima á skjánum, húrr-
r.r og drekkur brennivín“.
— að skjóta og stinga hver annan og fóru
þess í stað að syngja Heims um ból. Þessu
héldu þeir áfram í fullu bróðerni frá að-
fangadagskvöldi til jóladagsmorguns, en þá
áttuðu þeir sig á ný á alvöru lífsins og byrj-
uðu aftur að skjóta, skera og sprengja.
En ekki hafa slík kraftaverk skeð allar
jólanætur. Upp á eina þeirra var að sögn
meira að segja haldið með rifrildi og slags-
málum á sjálfum fæðingarstað Frelsarans
í Betlehem — og þeir sem rufu jólagriðin á
þessum helgasta slað gervallrar kristninnar
voru ekki beinlínis neinir rónar, heldur
virðulegir, síðskeggjaðir klerkar í fullum
messuskrúða. Og endaslepp urðu illindin
ekki, því þau enduðu um síðir með ógeðslegri
styrjöld, sem ein fimm riki áttu hlut að og
kostaði tugi eða hundruð þúsunda manna
líf og heilsu. Þetta var Krímstríðið, sem
Bretar, Frakkar, Sardiníumenn og Tyrkir
háðu gegn Rússum árin 1853—56.
ILLINDI ÚT AF HELGISTÖÐUM.
Aðdragandi þessara óskapa var togstreita
rómversk-kaþólsku kjirkjunnar og þeirrar
grísk-orþódoxu um ráðin yfir helgistöð-
um Palestínu. Kaþólikkar höfðu staðið fyrir
krossferðunum forðum tíð og síðan höfðu
þeirra klerkar lengstum setið að þessum helg-
ustu dómum kristninnar. En síðar veitti
Tyrkjasoldán, sem þá hafði eignazt landið
helga, hinum orþódoxu keppinautum þeirra
helgistaðina í Jerúsalem og Betlehem. Við
það sat framundir miðja síðustu öld,
er Napóleon þriðji Bónaparte, bróðursonur
Napóleons mikla og söguhetja Heljarslóðar-
orrustu, varð keisari í Frakklandi. Honum
var mikið í mun að auka veg Frakka á al-
þjóðavettvangi og þá ekki síður dýrð sjálfs
sín, sem var ekki of mikil í augum flestra
annarra þjóðhöfðingja Evrópu, er litu á Bóna-
partana eins og hverja aðra ótínda og ætt-
lausa uppskafninga. Honum tókst með dipló-
matískum brögðum og þvingunum að fá
soldáninn til að veita kaþólikkum á ný um-
sjá með Fæðingarkirkjunni í Betlehem.
Þetta allt saman olli miklum urg meðal
klerkdóms þess, sem hjarði umhverfis dýrð-
arstaði Landsins helga, og samkvæmt einni
frásögn kvað meira að segja svo rammt að,
að á eina jólanóttina flugust vígðir þjónar
tveggja af höfuðkirkjudeildum heims á við
dyr þess musteris sjálfs, er vígt var burði
þess friðarhöfðingja, sem einn manna hefur
náð að gefa meðbræðrum sína nótt svo náð-
uga að lamb hafi leikið við Ijón.
SARINN t VfGAHUG.
En fleirum gramdist þessi tilskipun sol-
dáns en orþódoxum klerkum Palestínu, og
var þeirra mestur bógur sarinn í Rússlandi,
Nikulás fyrsti. Hann hafði þá setið alllengi
að völdum og getið sér orð fyrir að vera
einhver mestur og afturhaldssamastur harð-
stjóri af síðari keisurum Rússa. Allt frá tím-
um Péturs mikla höfðu þjóðhöfðingjar þeirra
leitast við að tileinka þjóð sinni menningu
Vestur-Evrópu, að vissu marki að minnsta
kosti, en Nikulás tók þveröfuga stefnu. Þeir
straumar frjálslyndis og framfara, sem grass-
érað höfðu vestur í álfunni frá því franska
stjórnarbyltingin var gerð, voru eitur í hans
beinum, enda tók hann duglega í hnakka-
drambið á hverjum þeim, er dirfðist að æmta
eða skræmta um slíkt í hans ríki. Á þessu
tímabili voru uppi mörg beztu skáld Rússa
og fengu sum þeirra óþyrmilega á þessu
að kenna, til dæmis Púskin og Túrgenéf.
Þó var mildilega að þeim gengið ef tek-
in er til samanburðar sú meðferð, sem ráð-
endur Rússaveldis á síðustu áratugum hafa
látið skáldmenni sín sæta.
Þegar Nikulás var upp á sitt bezta, bar
hann ægishjálm yfir alla aðra þjóðhöfðingja
á meginlandi Evrópu. Hann kæfði uppreisn
Pólverja í blóði og hjálpaði Austurríkismönn-
um dyggilega til að fara eins að við Ung-
verja. Var honum mjög i mun að hafðar
væru í heiðri meginreglur „helga banda-
lagsins“ svo kallaða, er þjóðhöfðingjar Ev-
rópu stofnuðu með sér að Napóleoni mikla
sigruðum og hafði að markmiði að halda
öllu í þeim skorðum, sem gilt höfðu fyrir
frönsku stjórnarbyltinguna.
Eina undantekningin á þessari stefnu Niku-
lásar var afstaða hans til Tyrkja. Frá fornu
fari hafði það verið eitt mesta áhugamál
allra rússneskra stjórnenda að lama þennan
erfðaóvin sem mest, og lokatakmarkið i þeirri
viðleitni var að ná undir rússnesk yfirráð
fstanbúl — hinum fornhelga Miklagarði
grískra keisara og grísk-orþódoxrar kristni,
borginni, sem í augum orþódoxra var ekki
síður heilög en Róm í augum kaþólikka.
Þar með hlyti að fylgja vald yfir tyrknesku
sundunum, er yrðu rússneska flotanum opin
leið út á Miðjarðarhaf.
Þar eð Nikulás taldi sig sjálfkjörinn vemd-
ara allra orþódoxra manna í ríki Tyrkja-
soldáns, gat hann ekki liðið nefnt tiltæki
hins síðarnefnda, sízt úr því að það var
framið samkvæmt tilmælum Napóleons
þriðja, sem sarinn fyrirleit hjartanlega. Að
vísu var harðstjórinn gamli nú kominn að
fótum fram af elli og sjúkleika, en engu að
síður vildi hann ekki láta þetta tækifæri
úr greipum ganga til að hagnast rækilega á
kostnað Tyrkja, enda óvist hvort annað jafn-
Framhald á bls. 84
VIKAN-JÓLABLAÐ 17