Almanak Ólafs S. Thorgeirssonar - 01.01.1912, Side 11

ALMANAK 1912.
5
Fundinn Neptúnus.
Arið 1718 fanns Herschell plánetuna Uranus. Braut Úranusar
var svo reiknuð út amkvæmt þyngdarlögrnálinu; en um fjörutíu ár-
um síðar var farið að taka eftir því að stjarnan fylgdi ekki þessari
braut nákvæmlega. Mismunurinn var þó mjög lítill. Bessel lét þá
skoðun í ijósi, 1830, að þessi mismunur stataði af því að jarðstjarna
lægi fyrir utan Úranus og togaði hann út af brautinni.
Um tíu árum síðar byrjuðu tveir ungir stærðfræðingar—Adams
í Cambridge og Leverrier í París—að reikna út afstöðu hinnar ó-
þektu stjörnu, höfðu þeir ekkert til að byggja reikning sinn á nema
þennan litla mismun á hinni útreiknuðu braut Úranusar og hir.nar
verulegu brautar hans.
Þeir unnu hver í sínu lagi og var Adams fljótari. Hann bað
konunglega stjörnufræðinginn í Lundúnum að leita stjörnunnar á
tilteknum stað. En ver og miður var þetta ekki gert. Þegar
Leverrier hafði lokið verki sínu sendi hann til Galle, stjörnuíiæð-
ings í Berlín, og bað hann leita á nákvæmlega sama stað og Adams
hafði bent á. Galle fann stjörnuna strax um nóttina (23. sept. 1846),
Pessi stjarna er Neptúnus.
Leverrier hlaut því fyrst meira loffyrir verk sitt heldur en Ad-
ams, en síðarmeir var hvorttveggja gert jafnt undir höfði. Pessi
útreikningur mun vera einhver sá erfiðasti sem menn hafa gerl og
er einstakur vottur um nákvæmni stærðfræðinnar.
Stærst í heimi.
Mesti banki heimsins er Englandsbankinn í Lundúnum; elzti
háskóli er University College í Oxford, stofnaður 1050; stærsta
bókasafn heimsins er landsbókasafnið í París, er hefir næstum því
3,000,000 binda.
Stærsta leikhús heimsins er sönghöllin í París og er landsspildan
er hún stendur á þrjár ekrur að stærö; stærsta bronze-líkneski er
standmynd Péturs mikla í St. Pétursborg, er viktar nootonn.
Stærsta stein-líkneski er í Japan og er 44 feta hátt; stærsti háskóli
er í Cairó, þar eru 10,000 nemandur og 310 kennarar.
Dýpsta kolanáma er skamt frá Lambert í Belgíu og er 3,500
feta djúp, stærsta skipakví er í Cardiff í Wales, rafurmagnslampi
sá er mest ljósmagn hefir, er í vitanum við Sidney í Astralíu, en
stæsti vitaturn heimsins stenduráCape Henry í Virginíu og er hann
165 fet á hæð.
Fyrstu peningar.
Eins snemma og sögur fara af, var gull og silfur notað sem
gangeyrir, en lengi vel þektist málmurinn aðeins, sem smábútar eða
duft og fram á þennan dag eru margir Kínar andstæðir því, að nota
mynt. Ahinum miklueyðimöi kum Afríku erkaupeyrir gullduft íánsutali
Gríski sagnfræðingurinn Heródót kveður Sydíumenn þá fyrstu,
er slegið hafi gullpeninga og talið er að silfur hafi fyrst verið slegið
á eyjuuni Egina 860 árum fyrir Krist. A fornmenjasöfnum finnast
peningar slegnir á Persalandi árið 350 f. K. Elsta mynt sem þekt-
ist í Gyðingalandi var kölluð darísk eða kóngseyrir, eftir Darius
keisara, var hún slegin um 450 árum fyrir Krist.