Fróði - 01.01.1914, Page 72

136
FRÓDI
færa og ný efni, sem menn hafa varir ortSiíS. Til þess menn eigi
hægra meS aS skilja þetta, skal því getiS hinna helztu efna og
athafna og nafna þeirra, sem þeim eru gefin.
ÞaS er sagt, aS fæSan sé ingested, þegar hún er látin í
líkamann (munninn). 1 líkamanum fara einlægt fram tvö störf,
og er annaS kallaS : anabolism, aS byggja upp, en hitt kata-
bolism, aS rífa niSur. Þetta til samans er næring eSa nutritional
changes, og kallast einu orSi : metabolism.
Allri fæSu er skift í tvo flokka, og eru þrír helstir, en þaS
eru : proteids, eSa vöSvamyndandi efni ; carbohydrates (syk-
ur og línsterkja). Þær fæSutegundir veita mönnum hita og
starfsþrek ( energy). ÞriSji flokkrinn eru fituefnin Þau mynda
einnig hita. Svo er auk þessara aSalflokka : vatn, sýrur, sölt
eSa aska, sem kallaS hefir veriS. En sem er mjög áríSandi fyrir
meltinguna, því aS annars gæti hún ekki fariS fram, eins og Dr.
McCann og fleiri hafa ljóslega sýnt. Menn kalla einnig ‘pro-
teids’ stundum holdgjafaefni (nitrogenous food), af þeirri á-
stæSu, aS ‘nitrogen er aSalefni í vöSvunum. En svo eru einn-
ig holdgjafa fæSutegundirar oft kallaSar eggjahvítuefni (al-
buminous foods(.
OrSiS ‘proteids’ er hálf-þýskt, en upprunalega grískt. Nú
á seinni tímum er fariS aS hafa orSiS ‘protein’, og er þaS nær
réttu. En ‘protein er þó margskonar, svo sem : einfalt ‘protein’
efni, ‘albumins’ globulins, glutelins, histones, og protamins.
Þá eru: proteoses, peptones og peptids, einskonar pro-
tein-efni.
Glucose er sykurefni (grape sugar) og kemur fyrir í á-
vöxtum, og myndast í líkama mannsins viS bruna línsterkju-
efna.
Carbohydrates kallast fæSutegundir þær,, sem eru mest-
megnis kolefni, sem haft er til brenslu í líkamanum ; en kolefni
heitir carbo. Hinn hluti orSsins er dreginn af gríska orSinu hy-
dros : vatn. En þaS kemur af því, aS kolefni þarf aS blandast
vatnsefni til þess, aS hægt sé aS nota þaS í líkamanum.
Fitan hefir ekkert holdgjafaefni í sér, en aftur mikiS af
kolefni. Þess vegna eykur hún og viSheldur hita líkamans. Hún
1