Eimreiðin - 01.01.1931, Síða 92

72
ÞVZK SKÁLD
eimrkiðin
þeirra sjálfra, er ekki kunnu að halda uppi vörn fyrir sig eða
sjá við slægð annara. Hvorugt vill vamm sitt vita, bæði eru
þau í raun og veru góð. En — samt Ieiðast þau til eiðrofa
og glæpa. Það er eins og snara sé lögð fyrir þau. í einfeldni
sinni ganga þau í hana og vita ekki fyrri en þau eru fangin
og eiga engrar útgöngu auðið. Og snilli skáldsins er hér í
almætti sínu, er hann rekur örlagaþætti þessara einföldu
manna, er svo hart verða úti í lífinu. Sjónin er orðin næm
fyrir þeim þáttum, er einna dýpst liggja. Enda var skáldið,
áður en hér er komið, farið að reikna með óræðum tölum.
Natúralisminn leyfði mönnum ekki að leita orsaka fyrir utan
hinn sýnilega heim, né skygnast undir yfirborð hlutanna. En
fyrir þann, sem horfir fast á hlutina, verða þeir stundum
gagnsæir, og hættan liggur opin að sjá inn í steinana, gegnum
holtin og hæðirnar. En þá er í stað raunsæis komið hugsæi
og dulsæi, í stað natúralisma, rómantík og mýstík. Hauptmann
leitar — að dæmi lærimeistara sinna, natúralistanna — fyrst
orsakanna hið ytra: í kjörum manna. Natúralistarnir sáu upp-
sprettu alls böls í þjóðskipulaginu — og sátu við sinn keip
og létu ádeilunum rigna niður. Hauptmann verður sjónarmið
þeirra of þröngt. Hann sér þræði örlagavefsins liggja út fyrir
þjóðskipulagið, og hann rekur sig eftir þeim lengra og lengra,
unz hann kemur til þeirra smágerðu, fínu, sem liggja út fyrir
»veruleikann«, inn í hugarheima og æfintýra. í »Hanneles
Himmelfahrt« (Himnaför Hönnu litlu, 1893), sást þegar, hvert
stefndi: með draumnum. En alt, sem Hönnu dreymir, á sér
þó rætur í heimi veruleikans, er fléttað úr frásögnum móður
hennar, skólalífi hennar, barnsárum og meyjaróskum, eða
þjóðtrú og æfintýrum, sem hún hefur heyrt. Aftur á móti er
ekki Iengur um að villast, hvert komið var, í æfirtýraleiknum
»Die versunkene Glocke* (1896). Þar er dulræna, óræða
heiminum gert jafnhátt undir höfði og veruleikanum. Efni
leikritsins er á þessa leið:
Heinrich hefur smíðað kirkjuklukku, mikla og hljómfagra.
Hún er ætluð fyrir kapellu uppi í fjöllunum, og þaðan á
hljómur hennar að berast yfir sveitina. Þegar henni er ekið
upp fjallið, brotnar vagnhjólið (fjallavættur á sök á því) og
klukkan veltur alla leið niður í dal og sekkur þar til botns