Eimreiðin - 01.01.1944, Qupperneq 37

EIMKISIÐIN
Fösíuhugleiðingar.
Eftir Halldór Kiljan Laxness.
Auk þess sem trúarbrögðin eru vísindi fortíð'arinnar, meira
eða minna rökföst niðurskipun hlutanna í kerfi, fvrst og fremst
byggð á skynsemi, J)á eru J)au um leið gædd náttúru ævintýrs-
ins. Með J)ví rökfræði keniur í stað rannsóknar á fyrirbrigðum
tilverunnar, a. m. k. í öllum Jiroskaðri trúarbrögðum, er heims-
inyndin byggð eins og skáldverk. Sérbvert gott skáldverk er fullt
af „sannleik“, sannleik um þann aldarliátt og einstaka snillinga,
sem skapa skáldverkið, og að því leyti eru trúarbrögðin mikið
sannleiksvitni, J)ótt niðurstöður J)eirra um hlutina séu að hinu
leytinu með öllu óskyldar niðurstöðum raunvísindanna, og þar
ineð vorra tíma. Það sem við nútímamenn aðliyllumst í trúar-
brögðum og liöfum yndi af að nema eru ekki þeirra skynsam-
legu útskýringar á heiminum, gerðar út frá forsendum, sem eru
osamrýmanlegar [>ekkingu nútímans, lieldur trúarbrögðin sem
skáldverk, viðleitni J)eirra til að gera drama úr mannlegn ‘01-
veru og sjónleik úr albeiminum. Lægri trúarbrögð og fjölmargt
1 binum æðri er óaðskiljanlegt J)jóðsögu og Jijóðtrú. En hug-
niyndir Jieirra um viðskipti guða sín á milli, eða viðskipti guða
við menn, geyma táknvísi, sem tjáir oss fleira um löngu liðnar
þjóðir, líðan þeirra til lífs og sálar, stjórnarfar Jieirra og félags-
astand, en nokkur sagnfræðileg skilríki. Þannig má lesa út úr
truarbrögðunum jafnraunhlíta fræðslu um fólk það, sem ól þau,
eins og lesa má liagfræðilegar staðreyndir út úr hverju venju-
iegu skáldriti eða listaverki. Hin fagurfræðilega ldið trúarbragð-
anna befur })ó meira almennt gildi, ekki sízt sakir þess, bve
mJÖg þau standa í nánum tengslum við listirnar. List og trúar-
brögð eru samkvæmt uppruna og eðli svo náskyld, að það er
v‘ða ógerlegt að draga markalínu milli þeirra eða skilja þau
hvort frá öðru. Takmark beggja er að gera drarna úr heiminum
a táknvísan liátt, draga saman í lalandi myndir beimsskilning
niannsins og lieimskennd.
Engin goðafræði og enginn snillingur befur „dramatíserað“
2