Eimreiðin - 01.09.1966, Blaðsíða 77

heimspeki ka rlmennskunna r
257
°S göfga hugi margra hinna beztu rnanna og bera ríkulega ávexti í lífi
þeirra og starfi. Margir rómversku keisaranna aðhylltust þessa heimspeki-
stefnu, og er Markús Aurelius þeirra ágætastur. — En hverjar voru þá
kenningar Zeno, eða Stóuheimspekinnar svo nefndu? Þess er þá fyrst
að geta, að það átti vel við að kenna þessa heimspeki, sem líklega væri
fullt eins rétt að kalla lífsspeki, við hinar „marglitu súlur“, því að ekki
verður sagt, að hún hafi alltaf verið söm við sig og engum breytingum
tekið. Hún tók ýmsum breytingum, er fram liðu stundir.
En nú skulum vér athuga lítils háttar kenningar Zenos, höfundar
stefnunnar. Hann hélt því fram, að guð væri alheims andi, er byggi í
öllu og væri allt, — hann væri eins konar eldhugur, er smygi allan heim-
tnn. Þetta er nú ekki svo fjarlægt skoðunum sumra nútíma vísindamanna,
því að þeir halda því fram, að að svo miklu leyti sem guð verði skynjað-
ur, sé hann Ijósið. — Zeno hélt því frarn, að heiminum væri stjórnað af
einu allsherjar lögmáli, sem hann kallaði Skynsemi eða Vit, og táknaði
Zeus jDetta lögmál og væri hann því æðstur allra guða. Guð, alheims-
hugur, örlögin, Zeus — allt var þetta eitt og hið sarna í augurn Zenos.
»,Forsjón“, „náttúran" voru önnur nöfn á þessum sama veruleika. Ekki
vildi Zeno láta reisa guðunum musteri. „Engin þörf er á því að byggja
musteri," sagði hann, „Því að ekki ber að lita svo á, að musteri sé mikils
virði eða eitthvað heilagt. Ekkert getur verið mikils virði eða heilagt,
sem er verk byggnga- og handiðnamanna," eftir því sem Zeno segir.
Hann virðist hafa trúað á stjörnuspeki og spádóma. Hann hélt því sem
sé fram, að engin tilviljun væri til, — öllu væri stjórnað af ákveðnum
lögmálum. Kenningar hans voru einkennilegt sanrbland af „determin-
isma“ og „indeterminisma". Náttúrulögmálin eru eilíf og ósveigjanleg,
en vilji mannsins er frjáls. — Þessi jarðneski heimur er bæði endanlegur
°g eilífur. Það er að segja: Einhvern tíma mun hann eyðast í eldi, en
hann mun koma aftur frarn á sjónarsviðið. Endalok hans eru aðeins
endir ákveðins tímabils, því að allt kemur aftur eða endurtekur sig.
f-kkert kemur fyrir, sem ekki hefur gerzt einhvern tima áður, og ekkert
Rei'tst, sem ekki mun gerast aftur einhvern tima í framtíðinni.
Zeno lagði höfuðáherzlu á það, sem hann kallaði „dygðina“, og átti
hann um það sammerkt við alla aðra Stóuspekinga fyrr og síðar. —
„Dygðin“ er meira að segja hið eina góða í lífi mannsins. Aðrir hlutir,
svo sent heilbrigði, hamingja, eignir, skipta engu máli. Dygðin er algjör-
fega háð viljanum, og því verður viljinn líklega sá eðlisþáttur mannsins,
sem mestu máli skiptir frá sjónarmiði Stóuspekinganna. Allt í lífi
>nannsins er algjörlega undir honum sjálfum komið og veltur á því,