Eimreiðin - 01.09.1966, Side 83

H eim speki ka rlmennsk unna r
263
spekinga í útlegð, og í'ór þá Epictet, eins og áður segir, til Nicopolis í
Epirus, þar sem hann stofnaði heimspekiskóla sinn. Verður að unna
Epafródítusi þess heiðurs, að geta þess, að hann gerði loks hinn vitra
þræl sinn að frjálsum manni. — Svo rnikils heiðurs naut Epictetus í
Nicopolis, að liann var nefndur „maximus philosophorum" — rnestur
allra heimspekinga. Kjörorð hans voru á grísku: „Aneku kaj apéku“ —
þoldu og þraukaðu.
Frá mínu sjónarmiði er allsendis ómögulegt að rita eða ræða um
Stóuheimspekina án þess að minnast heimspekingsins í hásætinu, hins
merkilega manns og keisara, Markúsar Aurelíusar. — Það er út af
fyrir sig merkilegt íhugunarefni, að þeir tveir menn, sem ber einna hæst
sem Stóumenn, höfðu næsta ólíka jDjóðfélagsaðstöðu: Annar var þræll,
hinn var keisari, og það var þrællinn, sem kenndi keisaranum. Markús
Aurelíus var fæddur árið 211 eftir Krists burð, dáinn 180. Hann car
spánskur að ætt, en fékk uppeldi sitt í Róm og var fóstursonur Antoní-
usar keisara, eins hinna ágætustu rómversku keisara fyrr og síðar. —
Þegar Markús Aurelíus tók við keisaratigninni af föður sínum, er sagt
að hann hafi sagt við sjálfan sig: „Gættu þess að týna ekki sjálfum þér
í keisaratigninni.“ Plato hafði á sínum tíma talið, að þá fyrst væri vel
fyrir stjórn hvers ríkis séð, þegar því væri stjórnað af heimspekingi.
Nú var heimspekingur kominn í hásæti keisarans í Rómaborg. Hver
varð svo niðurstaðan? — Ekki að öllu leyti góð frá mannlegu sjónar-
miði, þó að keisarinn brygðist ekki stórveldisdraumum landa sinna.
ffann var sigursæll í orustum og hratt árásum óvina sinna og ríkisins.
Og sem sigurvegari var hann sáttfús og rnildur. En vegna þess, að hann
feit á sig sem vörð og verndara hins mikla rómverska ríkis, sem honum
halði verið trúað fyrir, skeikaði honum um mannúðina, til dæmis
þegar um kristna menn var að ræða. Hann ofsótti þá og lét deyða þá
rnarga. Vera má þó, að hann hafi haft nokkra afsökun í því, að kristnir
menn þessara tíma virðast liafa verið nokkuð ofstækisfullir og gefið
tilefni til tortryggni. Vildu þeir ekki sýna keisaranum tilskilin virðingar-
nierki, og voru þau þó ekki í öðru fólgin, að því er sagt er, en að kasta
nokkrum reykelsiskornum á eld fyrir framan líkneski keisarans. — Höfðu
þeir gleymt þessu boðorði meistara síns: „Gjaldið keisaranum það, sem
keisarans er“--------? Hvað sem um það er, mun Markús Aurelíus hafa
talið þá óvini sína og ríkisins, og mun hann ekki hafa verið einn um
það. Þetta er því sorglegra, sem vitað er, að í raun og veru var hann
þeini andlega skyldur og talaði og ritaði oft sem góður kristinn maður.