Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Side 79

KRISTÍN UNNSTEINSDÓTTIR
En þegar þeir líta í kringum sig, úti á hlaÖinu, sjá þeir eina stjörnu í loftinu, - og
finnst þeim það undarlegt. „Þarna er stelpan!" kalla þeir allir upp, - og sjá nú
ráðið, - sá stærsti stendur bíspertur á hlaðinu, - sá í miðið, klifrar uppeftir honum
og stígur á axlir hans, - og sá minsti klifrar uppeftir báðum og nærfótfestu á öxl-
um þess efra, -og á nú að hremma stelpuna. En þegar hann glennir út greiparnar
og býst til að klófesta hana, - hleypur hún niður, og segir: „Mæli eg um og legg eg
á að þið verði allir að steini - en engum þó að meini." Og að orðinu töluðu var
'komin þarna myndarlegasta steinstytta - til prýði fyrir umhverfið.
Átökunum lýkur með sigri Helgu sem nær valdi á sínum animusi og þar með eld-
inum með því að takast á við þennan þátt dulvitundarinnar og gera sér hann þann-
ig ljósan. Um leið hættir animus að vera ógnvekjandi og hættulegur.
Lokaprófraunin færir Helgu blessun sem tákngerist í stjörnunni. Stjarnan hefur
form mandölunnar sem er tákn sjálfsins. Samkvæmt Jung er sjálfið í senn innsti
kjarni sálarinnar og sálin sjálf. Sjálfið þar sem fullkomið jafnvægi ríkir á milli karl-
legra og kvenlegra þátta og meðvitaðs og ómeðvitaðs efnis, er ástand sem aldrei
næst til fullnustu, það er eingöngu hægt að nálgast (Arndal 1993:39-40).
Prófraunir ævintýranna minna um margt á manndómsvígslu. Bandaríski grein-
ingarsálfræðingurinn Joseph L. Henderson lýsir vígslunni sem þríþættu ferli sem
hefst á ritúali sem felur í sér auðmýkt; í kjölfar þessarar fyrstu vígslu fer tími varð-
veislu og að lokum vígsla sem felur í sér frelsi (Henderson 1990:157). Þetta ferli má
heimfæra upp á prófraunirnar þrjár sem tákngerast með hamskiptum í ævintýrinu
um Gullintönnu. Rúmenski trúfræðingurinn Mircea Eliade áleit að það að vera
maður sé nátengt svokallaðri „vígslu" sem felst í stöðugum prófraunum „dauða"
og „upprisu" og þessi formgerð vígslunnar endurspeglist í ævintýrinu (Eliade
1956:891).
Það er mat von Franz að hvert ævintýri sé lokað kerfi sem lýsi einsömun á
mismunandi stigum. Þetta ferli er hins vegar svo margbrotið, umfangsmikið og
flókið að það þarf hundruð ævintýra og þúsundir endurtekninga til að koma því til
skila án þess þó að það verði að fullu brotið til mergjar. í sumum ævintýrum er
lögð áhersla á fornmyndirnar animus eða animu, í öðrum er skugginn til athugunar
og í enn öðrum birtist viðureignin við hinn mikla dýrgrip, innsta kjarnann eða
sjálfið (von Franz 1989:26). í Gullintönnu er glíman við animus meginefnið. Einnig
er lýst jákvæðu sambandi við skuggann og í lok ævintýrsins glittir í forrimyndma
sjálfið þegar Helgu tekst að eiga í fullu tré við hinn ógnandi animus.
June Singer (1995:191) er á þeirri skoðun að einsömunarferlinu ljúki ekki þegar
fullorðinsárum er náð, það geti staðið allt lífið eða svo lengi sem manneskjan haldi
áfram að leggja mat á bæði eigið líf og umhverfi sitt og fái merkingu út úr hvor-
tveggja. Þessa skoðun um að lífið sé ferli, sem er í stöðugri mótun með heildarjafn-
vægi að markmiði, birtist í þeirri hugmynd frásagnarfræðinga að í öllum frásögn-
um sé um að ræða samspil jafnvægisröskunar og jafnvægisleitar (Adam 1985:71).
Svipaða skoðun er að finna hjá von Franz sem bendir á að séu ævintýri grannt
skoðuð komi í ljós að enginn ævintýraendir vari að eilífu heldur aðeins um stund-
arsakir og ef ævintýrið héldi áfram benti allt til þess að vandi sem þyrfti að leysa
kæmi upp að nýju (von Franz 1990a:28). Það þarf ekki að koma á óvart að þá
77